Spreken vertalers in tongen?

Vertalers aan het woord in juni

Tot voor kort was er nog nooit een boek van de Argentijnse Mariana Dimópulos in het Nederlands verschenen. Maar onlangs zag bij uitgeverij Cossee Spreken in tongen het licht, een boek waarin de vertaler Duits en Engels in gesprek gaat met J.M. Coetzee over talen en vertalen. En dat leidt tot allerlei intrigerende overpeinzingen en uitspraken. Zo noemt Coetzee zijn Nederlandse vertaler zijn ‘Nederlandse tweelingbroer’. Ook nu werd de Zuid-Afrikaan vertaald door Peter Bergsma, terwijl zijn vertaalster voor het conto kwam van een andere vertaler Engels, Anna Helmers-Dieleman. Wat de vraag oproept of dat is gebeurd omdat er zoals gebruikelijk bij Engelse titels weer haast was geboden bij het maken van de vertaling of omdat de twee stemmen zo ook twee vertaalstemmen kregen? De Nederlandse vertalers werkten eerder samen aan het door Coetzee herziene Van man tot man van Olive Schreiner dat in januari al bij Cossee verscheen.

Ook vertaler Robert-Jan Henkes heeft zo zijn ideeën over taal en vertalen en die heeft hij bijeengebracht in Vertalen wat er niet staat, een titel waarin naast een bekende uitspraak van Karel van het Reve en een titel van Arthur Langeveld Nijhoffs beroemde regel ‘Lees maar, er staat niet wat er staat’ lijkt mee te spelen. Of dat betekent dat Henkes aanschurkt tegen Nijhoffs ideeën over taal, poëzie en vertaling oordele de lezer zelf. Een van de eersten die het boek bespreekt, voor en na lezing, is de met de Nijhoffprijs bekroonde Ton Naaijkens op de site van Filter: https://www.tijdschrift-filter.nl/webfilter/recensies/2025/robbert-jan-henkes-vertalen-wat-er-niet-staat/

In de Vertalersgalerij verscheen deze maand een mooi portret van Jos Vos, de gelauwerde vertaler van Japanse klassieke teksten.

VertaalVerhaal kwam deze maand met vijf verhalen:

– De bedscène uit Mario Vargas Llosa’s Voor uw liefde – Arie van der Wal
– Van moord onder studenten tot de dood van een studie, Jan Fastenau in gesprek met Peter Verstegen
– Taal als aangewaaide rijkdom – Profiel van Marietje d’Hane-Scheltema, door Jacqueline Oskamp
– Vertalen in beeld – Rien Verhoef
– Dankwoord bij de aanvaarding van de Amy van Markenprijs 2025 – Janny Middelbeek-Oortgiesen

Genomineerd

Onlangs maakten de jury’s van de Filter Vertaalprijzen en van de Europese Literatuurprijs bekend welke boeken en welke vertalers kans maken op de prijzen van dit jaar.

Dit zijn de nominaties voor de Filter Vertaalprijs 2025:

  • Goverdien Hauth-Grubben voor Pericallosa van Evelyn Roll (Pluim)
  • Annelies de Hertogh & Els de Roon Hertoge voor Stalingrad van Vasili Grossman (Balans)
  • Patrick Lateur voor Tragedies van Aischylos (Athenaeum – Polak & Van Gennep)
  • Frank Lekens voor De verlossers van William Gaddis (Kievenaar)
  • Jan Sietsma voor De verwarring van een jonge Törless van Robert Musil (Koppernik)

Lees hier waarom de jury deze boeken uitkoos: https://www.tijdschrift-filter.nl/filter-vertaalprijzen/2025/nominaties-filter-vertaalprijs-2025/

Voor de Filter Vertaalprijs 2025 voor kinder- en jeugdboeken zijn deze vijf vertalers en boeken genomineerd:

  • Aleid van Eekelen-Benders voor Het eiland aan de rand van de nacht van Lucy Strange (Gottmer)
  • Henrieke Herber voor De woordredders van Enrico Galiano (Luitingh Sijthoff)
  • Sophie Kuiper voor Het hart van een giraf is ongelooflijk groot van Sofia Chanfreau (Lannoo)
  • Lammie Post-Oostenbrink voor De trein van vier over twaalf van Conny Palmkvist (Kluitman)
  • Bette Westera voor Beloofd is beloofd, kleine panda’s van Rachel Bright (Gottmer)

Lees hier de motivering van de jury: https://www.tijdschrift-filter.nl/filter-vertaalprijzen/2025/nominaties-filter-vertaalprijs-kinder-en-jeugdboeken-2025/.
De bekendmaking van de winnaars, die elk 10.000 euro zullen ontvangen, is op 30 september.

En dit zijn de vier genomineerde boeken voor de Europese Literatuurprijs 2025:

  • Helder – Carys Davies, uit het Engels vertaald door Nicolette Hoekmeijer (Meulenhoff)
  • Ik gaf je ogen en je keek in de duisternis – Irene Solà, uit het Catalaans vertaald door Adri Boon (Cossee)
  • Rechter tussen twee vuren – Ivan Klíma, uit het Tsjechisch vertaald door Irma Pieper (Wereldbibliotheek)
  • Slechte gewoontes – Alana S. Portero, uit het Spaans vertaald door Annet van der Heijden en Alyssia Sebes (Meridiaan)

Aan de prijs is een bedrag van € 10.000 verbonden, voor zowel de schrijver als de vertaler(s). Op 3 september wordt bekend welk van deze vier boeken de Europese Literatuurprijs wint.

Redactief

Hoewel vertalers graag over hen mopperen, komt een boekvertaling niet zonder hen tot stand, de persklaarmakers, correctoren en freelance redacteuren. Schrijvers én vertalers weten dat zij door hen worden behoed voor gemopper van lezers. En elke zichzelf respecterende uitgeverij probeert de beste in te huren.

screenshot van redactief.nl

Tot nu toe moest elke persklaarmaker de eigen boontjes doppen en zelf voor het eigen belang opkomen. Gelukkig heeft een aantal van hen besloten de koppen bij elkaar te steken en een gezamenlijke vakvereniging op te richten: Redactief. Die bestaat officieel sinds 5 februari van dit jaar. En sinds vandaag is de website in de lucht waar je meer te weten kunt komen over de vereniging en meteen lid kunt worden: https://redactief.nl/.

In memoriam Mirjam de Veth

Eind mei is een van de kleurrijkste vertalers Frans overleden. Mirjam de Veth is 72 geworden. Ze heeft rond 2018 noodgedwongen het vertalen opgegeven toen haar wrede ziekte, Primair Progressieve Afasie, het verderwerken met taal onmogelijk maakte, waarna ze zich volledig wijdde aan haar tweede métier, de kunst, de tekenkunst in het bijzonder.

een van Mirjam de Veths zelfportretten

Haar vertaaloeuvre is groot en veelzijdig met een hele stoet aan bekende en minder bekende auteurs. Toen De seizoenen verscheen, haar vertaling van Maurice Pons’ Les saisons, was dat aanleiding haar werk in 2009 te bekronen met de Elly Jafféprijs. Lees hier haar dankwoord: https://vertaalverhaal.nl/project/dankwoord-bij-het-ontvangen-van-de-dr-elly-jaffe-prijs/

Op de site van vertaaltijdschrift Filter verscheen een mooi in memoriam van Désirée Schyns waarin ze veel facetten van de vertaalster, schrijfster, kunstenaar De Veth belicht: https://www.tijdschrift-filter.nl/webfilter/actueel/2025/week-26/im-mirjam-de-veth/

Ook de Groene Amsterdammer stond stil bij haar overlijden: https://www.groene.nl/artikel/mirjam-de-veth-8-mei-1953-30-mei-2025, net als de literatuurnieuwssite Tzum: https://www.tzum.info/2025/05/nieuws-vertaalster-frans-mirjam-de-veth-1953-2025-overleden/

Ze was ook een duidelijk verwoorder van het belang van vertalers om zich te verenigen, getuige deze video van de Vereniging van Letterkundigen, de voorganger van de Auteursbond die ook de vertalersbelangen behartigt.

PS Na de eerste plaatsing van het bovenstaande verscheen er ook in de NRC nog een in memoriam: Vertalen is inlijven, vond Mirjam de Veth (1953-2025) – NRC

En Peter Nijssen, uitgever bij De Arbeiderspers, gedenkt haar op zijn blog Nijssen Schrijft met een uitvoerig bericht, getiteld Het sluimeren van de taal.

Vertalers aan het woord in mei

De Vertalersgeluktournee die de Europese literatuurprijs vergezelt – zie eerder bericht – is alweer van start gegaan. Klik hier of op de dag voor meer info.

  • Dinsdag 20 mei, 19.30
    Kunstlievend Genootschap Pictura, Groningen
    Met vertalers Adriaan van der Hoeven & Edith Koenders (De A van Asta – Tine Høeg) en Liedwien Biekmann & Tjadine Stheeman (Lied van de Profeet – Paul Lynch) 
  • Donderdag 5 juni, 19.30
    Boekhandel Hijman Ongerijmd, Arnhem
    Met vertalers Roel Schuyt (De engel van het verdwijnen – Slobodan Šnajder) en Martine Woudt (Waak over haar – Jean-Baptiste Andrea)
  • Donderdag 12 juni, 17.30
    Boekhandel Broese, Utrecht
    Met vertalers Josephine Rijnaarts (Lichtspel – Daniel Kehlmann) en Annet van der Heijden & Alyssia Sebes (Slechte gewoontes – Alana S. Portero)
  • Woensdag 18 juni, 20.00
    Boekhandel Van Pampus, Amsterdam
    Met vertalers Nicolette Hoekmeijer (Helder – Carys Davies) en Kitty Pouwels (In orbit – Samantha Harvey)

Vertaalster Kitty Pouwels doet niet alleen mee aan deze tournee, maar is ook een podcast begonnen onder de titel Zwemmen met Cassandra. De eerste aflevering staat inmiddels online op de podcastsites waaronder Apple en Spotify.

Op Vertaalverhaal verschenen deze maand vier verhalen:

En op de Vertalersgalerij presenteert Stijn van der Loo een nieuw portret met beelden uit 2011 van Emmanuel Kummer, vertaler van Célines Reis naar het einde van de nacht.

Amy van Markenprijs 2025

De tweejaarlijkse Amy van Markenprijs “voor een uitmuntende, recent uitgekomen literaire vertaling uit het Deens, Noors, Zweeds, IJslands of Færöers” gaat deze keer naar Janny Middelbeek-Oortgiesen voor haar vertaling van de roman Wolvenkoorts van Kerstin Ekman (uit het Zweeds) en zal worden uitgereikt op vrijdag 13 juni in Groningen.

Janny Middelbeek-Oortgiesen

Dit is niet de eerste vertaalprijs die Janny Middelbeek-Oortgiesen ten deel valt. Zo ontving ze in 2018 de Letterenfonds Vertaalprijs en 2013 de Svenska Akademiens Tolkningspriset, de vertaalprijs van de Zweedse Academie die ook de Nobelprijs voor literatuur toekent. Daarnaast is ze ook meerdere keren genomineerd voor de Europese literatuurprijs. Recent nog voor Erfgrond, haar vertaling van Maria Turtschaninoffs roman Arvejord en eerder voor Osebol, de vertaling van de gelijknamige bundel van Marit Kapla en samen met Eline Jongsma voor Verzamelde Werken, de vertaling van de roman Samlade verk van Lydia Sandgren.

De Amy van Markenprijs is een initiatief van de Stichting Leonora Christina, die zich ten doel stelt de kennis van de Scandinavische letterkunde in Nederland te bevorderen en daartoe ook vertaalsubsidies verstrekt. Meer informatie over de prijs(uitreiking) en de stichting op de site van de stichting: https://www.leonorachristina.nl/nieuws/ en in dit persbericht.

Hoe om te lieg en hoe omme storie te vetel

Vertalers aan het woord in april

Onlangs verscheen Het paardenleger, Arie van der Ents vertaling van Isaak Babels verhalencyclus. Voor de gelegenheid was Van der Ent, die in Oekraïne woont, even in Nederland en verscheen er ook een interview met hem bij Rijnmond en de NOS, waarin hij onder andere vertelt hoe het is om nu in dat geplaagde land te wonen en waarom hij als vertaler Russisch veel Russische schrijvers niet meer vertaalt: https://nos.nl/regio/zh-rijnmond/artikel/626562-arie-van-der-ent-dichter-in-oorlogstijd-ik-wil-oekraine-uit-schaduw-van-rusland-halen

Arie van der Ent en zijn vrouw Juliette Gasilo in Hermanivka, het dorp onder Kyiv waar zij wonen (foto uit privécollectie)

Bij SKUT, ‘digitaal platform voor literatuur, kritiek en dialoog, dat middels brieven, essays, verhalend proza en poëzie het engagement opzoekt’, verscheen in een vertaling van Tommy van Avermaete en Yi Fong Au een interessant stuk uit Zuid-Afrika. Striptekenaar, illustrator, columnist, dichter én vertaler Nathan Trantaal schrijft over de aard van vertalen en wie wie kan vertalen: Verloren en gevonden in vertaling. Hij eindigt met een eigen gedicht in het Kaaps en zijn eigen vertaling in het Engels. Dit zijn de laatste regels in het Kaaps, de taal waarin hij meestal schrijft en waarover hij in het stuk ook meer vertelt:

My ma gloe in niks én sy gloe in alles
en jy sal nooit wiet of sy liegie.
Syt vi my gelee hoe om te lieg
en hoe omme storie te vetel
en hoe om te worry:
die secret is om te gan slaap.

Jy worry bieter as jy ytgerus is.

Op VertaalVerhaal verschenen deze maand vier verhalen:

Longlist Europese Literatuurprijs

Op 10 april is de longlist bekend gemaakt van de Europese Literatuurprijs die de beste hedendaagse Europese roman bekroont die het voorgaande jaar is verschenen in Nederlandse vertaling. De prijs gaat naar de auteur én de vertaler.

de twaalf genomineerde boeken

Hierboven zie je de ruggen van de twaalf uitverkoren boeken uit 2024. Dit zijn ze op dezelfde alfabetische titelvolgorde:

  • De A van Asta – Tine Høeg, uit het Deens vertaald door Adriaan van der Hoeven en Edith Koenders  (Koppernik)
  • De engel van het verdwijnen – Slobodan Šnajder, uit het Kroatisch vertaald door Roel Schuyt (Wereldbibliotheek)
  • Er stromen rivieren in de lucht – Elif Shafak, vertaald uit het Engels door Manon Smits (Wereldbibliotheek)
  • Helder – Carys Davies, uit het Engels vertaald door Nicolette Hoekmeijer (Meulenhoff)
  • Ik gaf je ogen en je keek in de duisternis – Irene Solà, vertaald uit het Catalaans door Adri Boon (Cossee)
  • In orbit – Samantha Harvey, vertaald uit het Engels door Kitty Pouwels (De Bezige Bij)
  • Lichtspel – Daniel Kehlmann, uit het Duits vertaald door Josephine Rijnaarts (Querido)
  • Lied van de profeet – Paul Lynch, uit het Engels vertaald door Lidwien Biekmann & Tjadine Stheeman (Prometheus)
  • Rechter tussen twee vuren – Ivan Klíma, uit het Tsjechisch vertaald door Irma Pieper (Wereldbibliotheek)
  • Slechte gewoontes – Alana S. Portero, uit het Spaans vertaald door Annet van der Heijden en Alyssia Sebes (Meridiaan)
  • Tegenlicht – Pirkko Saisio, uit het Fins vertaald door Annemarie Raas (De Geus)
  • Waak over haar – Jean-Baptiste Andrea, vertaald uit het Frans door Martine Woudt (Oevers)

Aan de prijs is ook de Vertalersgelukstoernee gekoppeld: een aantal van de genomineerde vertalers trekt in mei en juni langs boekhandels in heel het land om meer over hun vertaling te vertellen. Meer daarover (binnenkort) en over de prijs zelf lees je op www.europeseliteratuurprijs.nl.

Vertalers aan het woord in maart

De Vertalersgalerij van Stijn van der Loo’s Studio BBH bestaat uit een hele reeks korte portretten van winnaars van de Martinus Nijhoffprijs. Deze maand verscheen daarin een wat langer videoportret van Kiki Coumans, die onder meer de Dr. Elly Jaffé prijs kreeg toegewezen.

In Ralph Aarnouts podcast Vertaalstemmen verschenen nog twee afleveringen: 

 – Mattho Mandersloot, vertaler Koreaans: Hoe belangrijk is Han Kang voor de Koreaanse literatuur?
 – Anne Marie Koper, vertaler Engels en Duits: Zijn vertalers een bedreigde diersoort?

En op Vertaalverhaal verschenen deze maand vijf verhalen:

 – Brenda Lelie Over de vertaling van Moedermelk van Nora Ikstena
 – Rien Verhoef De zichtbaarheid van de vertaler
 – Gys-Walt van Egdom Rentmeesters van de taal
 – Jeanne Holierhoek Uitrusten met Foucault
 – Arthur Langeveld Dankwoord bij de aanvaarding van de Aleida Schot-prijs 1999

Ode aan de tekstredacteuren

Annelies Jorna

Zomaar een ode aan de vakbekwamen
          – vul zelf maar in, je kent de namen –
die meedenken, die corrigeren,
die suggereren, redigeren,
en achter hun laptop met scherpe blik
uitglijers opmerken van vertalers (als ik)
in samenstellingen: aanelkaar – of toch niet.
De pkm die scherp een gemist zinnetje ziet.
(Waar het boek trouwens zonder kan,
daar wordt het heus niet slechter van.
Maar goed, de auteur heeft de regie,
dus dat beslist de vertaler nie.
‘Hier mist een t!’
‘Neemt de corrector straks wel mee’.)

Ze ruilen waar het hoort hun om in hen,
bekende blunders van vertalers – die ik toevallig ken.

Dialect, idiolect, woordspelingen en -grappen:
hier een komma erin, en daar juist schrappen.
Ze brengen hoerenjongens in het gareel,
verwijderen een witregel te veel,
(of eh: teveel? te veel…? kijk niet in Van Dale,
ga niet in het Groene Boekje ronddwalen,
de pkm redt je, en anders wel de corrector:
de laatste wacht, de gelijktrekkers-collector.

En ja, vertalers mopperen soms vaker
op een corrector of persklaarmaker –
maar vandaag een loflied op die menskracht:
een te vaak ondergewaardeerd ambacht.

      (NB: ongecorrigeerd, niet geredigeerd, niet door AI gegeneerd,
       rijm waarvoor Annelies Jorna zich niet eens erg geneert.)

Toen ze nog op Facebook zat, plaatste Annelies Jorna die in 2005 de Martinus Nijhoffprijs ontving, daar dit eerbetoon aan de mensen met wie alle boekvertalers meestal – soms worden ze wegbezuinigd – samenwerken. Omdat dit werk het verdient ook elders aandacht te krijgen, stuurde ze het in en plaatsen wij het hier. Gelukkig bundelen ook deze tekstwerkers inmiddels hun krachten, want begin februari is Redactief officieel opgericht, de vakvereniging voor redacteuren, persklaarmakers en correctoren. Er is een website in aanbouw en op LinkedIn schrijft voorzitter Rosa Schogt iets meer over de vereniging die inmiddels al bijna honderd leden telt.