Annelous Stiggelbout leest, vertaalt en bestudeert Chinese literatuur. Sinds 2006 heeft ze poëzie, korte verhalen en romans vertaald voor verschillende Nederlandse uitgeverijen en literaire tijdschriften. Na enige omzwervingen in China, Taiwan en Leiden richt ze zich sinds 2013 voltijd op de Chinese literatuur. Ze heeft werk vertaald van onder anderen Han Han, Yue Tao, Sanmao en Zhang Yueran.

 

Ik ben bezig met de vertaling van de nieuwste roman van Zhang Yueran, werktitel De spijker, en daarbij loop ik (uiteraard) regelmatig tegen lastige vertaalkwesties aan. Bijvoorbeeld als Zhang schrijft over de spelletjes van de twee hoofdpersonen.

Twee kinderen zijn op zoek zijn naar een plek om ongestoord eindeloos te kunnen spelen. Buiten, in het compound waar ze wonen, worden ze overal weggejaagd, maar dan heeft de ene de oplossing: zijn opa, die in vegetatieve toestand is, ligt in zijn eentje op een ziekenhuiskamer. Dáár kunnen ze terecht! Zo gezegd, zo gedaan. En opa wordt al snel onderdeel van hun spel (ja, dat is wat macaber).

In die kamer bedachten we een aantal nieuwe spelletjes, waarin mijn vegetatieve opa een onmisbaar rekwisiet was.

Weet je nog hoe we hem een keer van top tot teen in verband hadden gewikkeld, als een mummie? Dat was een flinke klus, we zijn er een hele zaterdagmiddag mee bezig geweest. Je had stiekem verband meegenomen van huis, maar helaas was het niet genoeg: toen we bij zijn benen aankwamen, moesten we ons behelpen met restjes stof van mijn oma’s naaiwerk. Opa zag eruit als een bonte papegaai. Jij en ik waren grafrovers uit een ver land die naar Egypte waren gereisd en in een grafkelder deze vreemde mummie ontdekten. 

Op een andere middag zetten we hem rechtop, zijn bovenlichaam ondersteund door een krukje, en schreven we zijn rug helemaal vol met karakters. Karakters die we zelf samenstelden uit onderdelen van andere karakters, niemand in de hele wereld kon ze lezen. We deden of dat het zeldzame handboek was van een langverloren kungfu-traditie. Deze keer waren we twee rondreizende 侠客 die verdwaald waren in een geheimzinnige tunnel, waar we de tekst ontdekten op een mensenhuid.

En daar stuitte ik op een lastig woord, want wat doe je met 侠客 xiake? Xiake zijn in de Chinese traditie mensen (meestal mannen, maar ook wel vrouwen) die rondtrekken en onrecht vergelden, maar ook wel zelf mensen overvallen. Ze zijn goed in kungfu, soms hebben ze zelfs magische krachten. Leden van verschillende kungfu-scholen zijn gezworen vijanden of juist broeders. Xiake staan buiten de maatschappij, ze hebben hun eigen erecode. In het Chinees roept het woord meteen allemaal beelden op, beelden die we in het Nederlands niet hebben.

Xiake in jianghu

In mijn zoektocht ontdekte ik dat er in Slavische culturen ook xiake bestaan, daar heten ze bogatyr en het concept is (als ik Wikipedia zo lees) precies hetzelfde. Maar dat helpt niet, want in Nederland hebben we net zomin bogatyr als xiake. Dus wat te doen?

‘Dolende ridder’? Die doen ongeveer hetzelfde: avonturen beleven, slechteriken verslaan. Maar ook niet helemaal hetzelfde: een xiake redt maar zelden een jonkvrouw (is er soms zelf een), rijdt niet per se paard, zou ook best mensen kunnen overvallen. Eer, martiale talenten en rondtrekken hebben ze gemeen, maar is dat genoeg? En een ridder is heel Europees, die heeft niks met kungfu. Dan zou ik dat ook moeten aanpassen in mijn vertaling, anders slaat het nergens op.

‘Broeders van het groene woud’? Dat is wat Robert van Gulik ervan maakte. Aangezien die naam speciaal gemaakt is voor de Chinese figuur, past hij natuurlijk precies. Maar het nadeel: hoeveel Nederlandse lezers gaan het snappen? Lang niet iedereen heeft de Rechter Tie-boeken gelezen (of dit concept onthouden).

Xiake’ laten staan, in transcriptie? Dat kent al helemaal geen Nederlander, dus dat moet ik er een voetnoot bij zetten. En ik wil zo weinig mogelijk voetnoten, daar houden lezers niet van en het haalt ze maar uit het verhaal.

Toen vond ik een oplossing in een onverwachte hoek. Op zoek naar de juiste Nederlandse spelling van 功夫 gongfu (kungfu, dus) kwam ik op de site van Onze Taal, die een lezersoproep bleek te hebben uitgeschreven voor een Nederlands woord voor 江湖 jianghu. De jianghu is de plek, maar vooral de sociale gemeenschap, waar de xiake toe behoren. De oproep was naar aanleiding van de film van Jia Zhang-ke, Engelse titel Ash is Purest White, Chinese titel Jianghu ernü (Zoons en dochters van de jianghu). En in het Onze Taal-artikel stonden warempel wel wat ideeën.

Sommige opties zijn een beetje te specifiek westers:

  • Cowboy
  • Vrije ridders

Sommige zijn best heel mooi, maar een beetje al te vrij geassocieerd voor wat ik nodig heb:

  • Buitengaanders
  • Eengangers
  • Onderbovenkomer
  • Onweerzwemmer
  • Stromers
  • Troebelzwemmer
  • Uitzwervers
  • Vliegers
  • Wereldpadvinder
  • Zwermers

Sommige passen goed bij de Jia Zhang-ke-film, maar niet bij de historische betekenis:

  • Losgeslagen lieden
  • Losgevochtenen
  • Losgewrongen
  • Op drift (zou een goede Nederlandse titel voor de film zijn)
  • Randfiguren
  • Schuimers

Maar toen zag ik:

  • Vrijbuiters

‘2x ingestuurd’ stond erachter. Als het in de buurt staat van woorden als ‘traditie’ en ‘kungfu’, geeft het een aardig beeld van wat er bedoeld wordt; het is niet specifiek westers; Nederlandse lezers snappen het… Ja, totdat iedereen weet wat ‘broeders van het groene woud’ zijn, moet dit hem maar worden.

We deden of dat het zeldzame handboek was van een langverloren kungfu-traditie. Deze keer waren we twee rondreizende vrijbuiters die verdwaald waren in een geheimzinnige tunnel, waar we de tekst ontdekten op een mensenhuid.

Download PDF

Ook dit jaar staan we op 4 augustus met de Boekvertalers op de Deventer boekenmarkt. Je kunt ons – en Katrien! – vinden op de Polstraat, kraam 610.

Download PDF

Hoe is het gesteld met de kwaliteit van literaire vertalingen in Nederland? Naar aanleiding van deze vraag stelt vertaler Peter Bergsma SPUI25 een fundamentele kwestie aan de orde in de vierde The State of Translation-lezing: hoe word je vertaler?

Aanmelden kan via Spui25

Download PDF

Tags: , , ,

Naar het nieuwe normaal in de culturele en creatieve sector
Maandag 21 januari 2019, 13.00 – 18.00 uur Tivoli, Utrecht

Lees verder »

Download PDF

Tags: , , ,

Ook dit jaar weer staan de Boekvertalers weer op de Deventer Boekenmarkt . Op 5 augustus staan we (met Katrien) en onze boeken aan de Zandpoort om aandacht te vragen voor ons bestaan en voor ons vak.

Download PDF

Tags:

Op 31 oktober 2017 werd Utrecht officieel toegevoegd aan het Creative Cities Network van Unesco. Met die bekroning van 1300 jaar literaire geschiedenis trad Utrecht toe tot het illustere gezelschap van Cities of Literature, steden wereldwijd die bekend staan om hun levendige literaire klimaat. De logische volgende stappen zijn een literatuurfestival van internationale allure en een jaarlijkse boekenmarkt. Lees verder »

Download PDF

Tags:

‘Met Kees’
‘Dag Kees, je spreekt met Chantal van Schrander Uitgevers.’
‘O hoi, ben je verkast?’
‘Ach ja, je weet hoe dat gaat.’
‘Een mens verloopt wat af.’
‘Precies. Heb je tijd, Kees?
‘Ja hoor.’
‘Ik bedoel, je kunt meteen beginnen? Je hebt geen vertaling onder handen?’
‘Nee, heb er net een af.’
‘Goed, want ik heb een heel mooi boek voor je. We verwachten er veel van.’
‘Als ik elke keer dat een uitgever dat tegen me zei een euro had gekregen, had ik nou in Bled-le-Désert in mijn eigen piscine à débordement gelegen…’
‘Bled wat?
‘Désert, lamaar, ergens in Zuid-Frankrijk. Bij Montélimar linksaf.’
‘O, oké. Het gaat om Mille morts van Jean Levalet. Het is ongeveer honderdtwintigduizend woorden. We moeten het over vier maanden hebben. Ik mag je vijfenhalve cent bieden en…’
‘Vijfenhalve cent? Vijfenhalf?? Wat is er met zes gebeurd?’


‘De oplages worden steeds krapper, Kees.’
‘Ja, maar dit is wel heel krap.’
‘Uitgevers hebben het niet breed. We werken met smalle marges.’
‘O? Zijn de tientallen miljoenen aan superdividenden die het CB de afgelopen jaren in het kader van de afbouw van hun financiële buffers aan onder andere uitgevers heeft uitgekeerd al op?’
‘CB? Buffers? Miljoenen? Kees, je raaskalt. Heb je je haldolletje weer niet genomen vanochtend?’
‘Het Centraal Boekhuis. Maar sinds ze daar ook handtassen en pleisters distribueren kortweg boekloos CB.’
‘Ik weet niet waar je het over hebt.’
‘Ik wil ook een superdividend, Chantal.’
‘Ik ook, Kees.’
‘Zijn we het daar in ieder geval over eens…’
‘Maar goed, vijfenhalve cent dus en ons standaardcontract.’ Lees verder »

Download PDF

Tags: ,

© Timp Images Ltd

Het vorige Grote Boekvertalersfeest was al weer een tijd geleden, maar dit jaar waren we er op tijd bij om rond de feestdag van de beschermheilige van vertalers, Sint-Hiëronymus, een boekvertalersfeest te organiseren. Lees verder »

Download PDF

Tags:

Een jaar voor zijn dood op 18 juni 2010 begon José de Sousa Saramago nog aan een nieuwe roman, Alabardas, een boek over wapenindustrie en menselijke verantwoordelijkheid. Die aanzet tot een roman is nu vertaald en van een nawoord voorzien door Harrie Lemmens en met de titel Hellebaarden uitgegeven bij Meulenhoff.

Het digitale tijdschrift voor Portugeestalige literatuur Zuca-Magazine zag er een mooie aanleiding in om zijn weduwe, Pilar del Río, uit te nodigen om naar de lage landen te komen en over het boek en het engagement van Nobelprijswinnaar (Literatuur, 1998) Saramago te komen praten. Pilar del Río is journaliste, directrice van de Stichting José Saramago in Lissabon, maar heeft enkele boeken van haar man ook in het Spaans vertaald.

Het gesprek vindt drie keer plaats:
* in Utrecht op dinsdag 17 oktober met Brigitte Adriaensen
 in het Instituto Cervantes, Domplein 3, Utrecht (tijdstip en aanmelding cenutr@cervantes.es)
* in Amsterdam op woensdag 18 oktober met Ger Groot in
 Boekhandel Athenaeum, Roeterseiland 41, 19.30 – 21.00 uur (aanmelding via roeterseiland@athenaeum.nl)
* in Brussel op donderdag 19 oktober met Lode Delputte
 in Passa Porta, Antoine Dansaertstraat 46 (tijdstip en aanmelding info@passaporta.be)

De toegang is gratis. Voertalen zijn Spaans, Nederlands en Engels. In Amsterdam presenteert Zuca-Magazine bovendien een volledig aan het werk van Saramago gewijde papieren editie van het tijdschrift.

Met dank aan en in samenwerking met Instituto Camões, Instituto Cervantes, Boekhandel Athenaeum, Passa Porta, uitgeverij Meulenhoff en de Portugese ambassade in Den Haag.


Download PDF

Tags:

Wat voorafging
Op 19 oktober 2009 verscheen er op Boekvertalers een artikel van me over mijn vertaling van A Fork in the Road (’n Vurk in die pad) van André Brink, een opdracht die ik kreeg omdat bijna honderd vertalers zich solidair met me verklaarden nadat Brinks Nederlandse uitgever had laten weten dat iemand die al een kwart eeuw Brink vertaalt geen recht had op diens lijvige biografie tenzij hij bijna 200.000 woorden kon vertalen binnen een tijdbestek van vier maanden. Als ik eraan terugdenk, is het moment waarop me duidelijk werd hoeveel mensen er achter me stonden nog steeds een koude-rillingen-moment. Zo’n moment diende zich een paar jaar later nog een keer aan toen ik een mailtje kreeg van uitgeverij Van Oorschot met de mededeling dat mijn vertaalvoorstel van de klassieke Afrikaanse roman Kroniek van Perdepoort van Anna M. Louw in goede aarde was gevallen, iets wat nooit zou zijn gebeurd zonder de solidariteitsverklaring van vijf jaar eerder. Op 9 januari 2014 verscheen ook daarover een artikel over op Boekvertalers. En eind vorig jaar kregen de bijna honderd handtekeningen alweer een vervolg. Ik werd namelijk door het Vrystaat Kunstefees uitgenodigd om in Bloemfontein te komen praten over mijn werk als vertaler Afrikaans en in het bijzonder over het vertalen van de grote schrijver Karel Schoeman, die onlangs is overleden. Lees verder »

Download PDF

Tags:

« Oudere berichten