Boekvertalers Over het vak, de vertaler, de wereld en het boek

Vertalen is de meest intense vorm van close-reading die er bestaat. Albert Verwey zei het al: ‘Zoodra men het in vreemde taal geschrevene zoo indringend leest dat men niet laten kan het na te zeggen in de eigene, is er de vertaling.’ Bovendien steekt een vertaler van bijna elk boek dat hij vertaalt iets op. Soms maakt hij kennis met een nieuw aspect van zijn beroep of van de letteren in het algemeen, soms met heel andere dingen. Voor sommige boeken moet hij veel onderzoek doen: welk gereedschap gebruikte een leerlooier in Engeland in de veertiende eeuw, bestond dat elders ook en hoe heet het in het Nederlands? Hoe werd een bepaalde bewerking genoemd en hoe werd die uitgevoerd? Hoe werden tijdens de Chinese Culturele Revolutie de bijeenkomsten genoemd waarbij veroordeelde politieke gevangenen aan het volk werden getoond – bestond er in die periode in de Nederlandse pers consensus over een bepaalde Nederlandse term? Hoe wordt in de wijsbegeerte een bepaald begrip genoemd, welke van de gevonden termen is in deze context de juiste, en waarom? Ook een vertaler die zich niet specialiseert, stuit geregeld op teksten waarin dergelijke kwesties aan de orde komen. (more…)

Jonas Hassen Khemiri, zoon van een Zweedse moeder en een Tunesische vader, geboren en getogen in Stockholm, opgeleid in Parijs en bij de VN in New York, heeft in zijn moedertaal Zweeds inmiddels twee romans en een toneelstuk geschreven. Ett öge rött en Montecore vielen in de prijzen en Invasion beleefde twee uitverkochte theaterseizoenen.

Tijdens een chatsessie met lezers van Le Monde komen zijn soms opvallende taalgebruik en zijn opvattingen over taal en identiteit ter sprake. Zo gebruikt de vijftienjarige hoofdpersoon Halim uit Ett öga rött* taal in zijn dagboek om een identiteit te construeren. Met opzet stapelt hij spelfout op spelfout en neemt hij een loopje met de grammatica, tot iemand in het boek Arabisch spreekt, dan schakelt hij over op vloeiend Zweeds. In Montecore benadert hij het verhaal van een vader vanuit twee invalshoeken met elk een eigen stem: de één modern voorstads-Zweeds, de ander een soort Frans-Zweeds dat in de woorden van Khemiri aan een ‘gedrogeerde Strindberg’ doet denken.

Khemiri denkt dat werk dat in vertaling wordt uitgegeven, soms, de vooroordelen weerspiegelt die wij van het vaderland of de cultuur van herkomst van de schrijver koesteren. Is dat zo? Kopen uitgevers de rechten van werk waarvan zij denken dat het aansluit bij het beeld dat lezers van het land van de schrijver hebben? Zetten ze, om Khemiri’s voorbeeld aan te houden, Zweedse romans bij vertalers uit die passen in het beeld dat Ingmar Bergman op ons netvlies heeft geprojecteerd?

* In de vertaling van Bertie van der Meij in 2007 bij De Geus verschenen als Een kameel zonder bult