vertaalpraktijk

Je doorzoekt het archief op de categorie 5s.

Annelous Stiggelbout leest, vertaalt en bestudeert Chinese literatuur. Sinds 2006 heeft ze poëzie, korte verhalen en romans vertaald voor verschillende Nederlandse uitgeverijen en literaire tijdschriften. Na enige omzwervingen in China, Taiwan en Leiden richt ze zich sinds 2013 voltijd op de Chinese literatuur. Ze heeft werk vertaald van onder anderen Han Han, Yue Tao, Sanmao en Zhang Yueran.

 

Ik ben bezig met de vertaling van de nieuwste roman van Zhang Yueran, werktitel De spijker, en daarbij loop ik (uiteraard) regelmatig tegen lastige vertaalkwesties aan. Bijvoorbeeld als Zhang schrijft over de spelletjes van de twee hoofdpersonen.

Twee kinderen zijn op zoek zijn naar een plek om ongestoord eindeloos te kunnen spelen. Buiten, in het compound waar ze wonen, worden ze overal weggejaagd, maar dan heeft de ene de oplossing: zijn opa, die in vegetatieve toestand is, ligt in zijn eentje op een ziekenhuiskamer. Dáár kunnen ze terecht! Zo gezegd, zo gedaan. En opa wordt al snel onderdeel van hun spel (ja, dat is wat macaber).

In die kamer bedachten we een aantal nieuwe spelletjes, waarin mijn vegetatieve opa een onmisbaar rekwisiet was.

Weet je nog hoe we hem een keer van top tot teen in verband hadden gewikkeld, als een mummie? Dat was een flinke klus, we zijn er een hele zaterdagmiddag mee bezig geweest. Je had stiekem verband meegenomen van huis, maar helaas was het niet genoeg: toen we bij zijn benen aankwamen, moesten we ons behelpen met restjes stof van mijn oma’s naaiwerk. Opa zag eruit als een bonte papegaai. Jij en ik waren grafrovers uit een ver land die naar Egypte waren gereisd en in een grafkelder deze vreemde mummie ontdekten. 

Op een andere middag zetten we hem rechtop, zijn bovenlichaam ondersteund door een krukje, en schreven we zijn rug helemaal vol met karakters. Karakters die we zelf samenstelden uit onderdelen van andere karakters, niemand in de hele wereld kon ze lezen. We deden of dat het zeldzame handboek was van een langverloren kungfu-traditie. Deze keer waren we twee rondreizende 侠客 die verdwaald waren in een geheimzinnige tunnel, waar we de tekst ontdekten op een mensenhuid.

En daar stuitte ik op een lastig woord, want wat doe je met 侠客 xiake? Xiake zijn in de Chinese traditie mensen (meestal mannen, maar ook wel vrouwen) die rondtrekken en onrecht vergelden, maar ook wel zelf mensen overvallen. Ze zijn goed in kungfu, soms hebben ze zelfs magische krachten. Leden van verschillende kungfu-scholen zijn gezworen vijanden of juist broeders. Xiake staan buiten de maatschappij, ze hebben hun eigen erecode. In het Chinees roept het woord meteen allemaal beelden op, beelden die we in het Nederlands niet hebben.

Xiake in jianghu

In mijn zoektocht ontdekte ik dat er in Slavische culturen ook xiake bestaan, daar heten ze bogatyr en het concept is (als ik Wikipedia zo lees) precies hetzelfde. Maar dat helpt niet, want in Nederland hebben we net zomin bogatyr als xiake. Dus wat te doen?

‘Dolende ridder’? Die doen ongeveer hetzelfde: avonturen beleven, slechteriken verslaan. Maar ook niet helemaal hetzelfde: een xiake redt maar zelden een jonkvrouw (is er soms zelf een), rijdt niet per se paard, zou ook best mensen kunnen overvallen. Eer, martiale talenten en rondtrekken hebben ze gemeen, maar is dat genoeg? En een ridder is heel Europees, die heeft niks met kungfu. Dan zou ik dat ook moeten aanpassen in mijn vertaling, anders slaat het nergens op.

‘Broeders van het groene woud’? Dat is wat Robert van Gulik ervan maakte. Aangezien die naam speciaal gemaakt is voor de Chinese figuur, past hij natuurlijk precies. Maar het nadeel: hoeveel Nederlandse lezers gaan het snappen? Lang niet iedereen heeft de Rechter Tie-boeken gelezen (of dit concept onthouden).

Xiake’ laten staan, in transcriptie? Dat kent al helemaal geen Nederlander, dus dat moet ik er een voetnoot bij zetten. En ik wil zo weinig mogelijk voetnoten, daar houden lezers niet van en het haalt ze maar uit het verhaal.

Toen vond ik een oplossing in een onverwachte hoek. Op zoek naar de juiste Nederlandse spelling van 功夫 gongfu (kungfu, dus) kwam ik op de site van Onze Taal, die een lezersoproep bleek te hebben uitgeschreven voor een Nederlands woord voor 江湖 jianghu. De jianghu is de plek, maar vooral de sociale gemeenschap, waar de xiake toe behoren. De oproep was naar aanleiding van de film van Jia Zhang-ke, Engelse titel Ash is Purest White, Chinese titel Jianghu ernü (Zoons en dochters van de jianghu). En in het Onze Taal-artikel stonden warempel wel wat ideeën.

Sommige opties zijn een beetje te specifiek westers:

  • Cowboy
  • Vrije ridders

Sommige zijn best heel mooi, maar een beetje al te vrij geassocieerd voor wat ik nodig heb:

  • Buitengaanders
  • Eengangers
  • Onderbovenkomer
  • Onweerzwemmer
  • Stromers
  • Troebelzwemmer
  • Uitzwervers
  • Vliegers
  • Wereldpadvinder
  • Zwermers

Sommige passen goed bij de Jia Zhang-ke-film, maar niet bij de historische betekenis:

  • Losgeslagen lieden
  • Losgevochtenen
  • Losgewrongen
  • Op drift (zou een goede Nederlandse titel voor de film zijn)
  • Randfiguren
  • Schuimers

Maar toen zag ik:

  • Vrijbuiters

‘2x ingestuurd’ stond erachter. Als het in de buurt staat van woorden als ‘traditie’ en ‘kungfu’, geeft het een aardig beeld van wat er bedoeld wordt; het is niet specifiek westers; Nederlandse lezers snappen het… Ja, totdat iedereen weet wat ‘broeders van het groene woud’ zijn, moet dit hem maar worden.

We deden of dat het zeldzame handboek was van een langverloren kungfu-traditie. Deze keer waren we twee rondreizende vrijbuiters die verdwaald waren in een geheimzinnige tunnel, waar we de tekst ontdekten op een mensenhuid.

Download PDF

Wat voorafging
Op 19 oktober 2009 verscheen er op Boekvertalers een artikel van me over mijn vertaling van A Fork in the Road (’n Vurk in die pad) van André Brink, een opdracht die ik kreeg omdat bijna honderd vertalers zich solidair met me verklaarden nadat Brinks Nederlandse uitgever had laten weten dat iemand die al een kwart eeuw Brink vertaalt geen recht had op diens lijvige biografie tenzij hij bijna 200.000 woorden kon vertalen binnen een tijdbestek van vier maanden. Als ik eraan terugdenk, is het moment waarop me duidelijk werd hoeveel mensen er achter me stonden nog steeds een koude-rillingen-moment. Zo’n moment diende zich een paar jaar later nog een keer aan toen ik een mailtje kreeg van uitgeverij Van Oorschot met de mededeling dat mijn vertaalvoorstel van de klassieke Afrikaanse roman Kroniek van Perdepoort van Anna M. Louw in goede aarde was gevallen, iets wat nooit zou zijn gebeurd zonder de solidariteitsverklaring van vijf jaar eerder. Op 9 januari 2014 verscheen ook daarover een artikel over op Boekvertalers. En eind vorig jaar kregen de bijna honderd handtekeningen alweer een vervolg. Ik werd namelijk door het Vrystaat Kunstefees uitgenodigd om in Bloemfontein te komen praten over mijn werk als vertaler Afrikaans en in het bijzonder over het vertalen van de grote schrijver Karel Schoeman, die onlangs is overleden. Lees verder »

Download PDF

Tags:

Alon Hilu, Ver wegVer weg (Hachi Rachok Sjeïfsjar) door Alon Hilu, uit het Hebreeuws vertaald door Sylvie Hoyinck, uitgegeven door Anthos, 2013.

Ver weg is een brief-/mailwisseling tussen Michaël, een jurist op leeftijd, en zijn neef Nadav, een gevoelige, gedichten schrijvende jongeman die zijn driejarige dienstplicht vervult. Michaël heeft een openbaring gehad en heeft besloten om te gaan reizen, Nadav zit gekluisterd aan een antennepost in de Negev, is de pispaal van de commandant en kan geen kant op. Een groter contrast is nauwelijks denkbaar.

Begane auteur
Toen ik aan de vertaling begon van Ver weg van Alon Hilu, bleek de auteur al meteen zeer begaan met het vertaalproces. Zodra duidelijk was dat ik het boek zou gaan doen, zocht hij contact via de mail en toen ik eenmaal bezig was, voorzag hij me van een uitgebreide woordenlijst met slang en specifieke uitdrukkingen – met uitleg. Lees verder »

Download PDF

Tags: , ,

SuperhondenAls hondenliefhebber kreeg ik een Amerikaans boek in handen gestopt van iemand die professioneel met honden werkt. ‘Hier’, zei ze, ‘Leuk boek, moet je lezen.’ Al lezende werd ik steeds enthousiaster en ik vond het jammer dat het boek hier niet voor een breder publiek (lees: in het Nederlands) verkrijgbaar was. Omdat ik zelf vertaler ben, besloot ik uitgevers te bellen om ze er warm voor te krijgen. Helaas zonder succes.

Toen ik mijn frustratie hierover uitte tijdens een bijeenkomst van mijn regionale NGTV-kring vroeg een collega me waarom ik het niet zelf wilde uitgeven. Ze kende een vertaler die iets soortgelijks had meegemaakt en ‘gewoon’ zelf uitgever was geworden. Ik kreeg de naam van die bewuste vertaler en nam contact met hem op. Hij deelde zijn ervaringen met me en vertelde me over de Vereniging van Zelfstandige Uitgevers (VZU) waar hij lid van was. Daar ben ik ook meteen lid van geworden. Lees verder »

Download PDF

Tags: , ,

illustratie artikel LouiseAl voordat ik aan de Vertalersvakschool was begonnen, wist ik wat ik uiteindelijk als eindvertaling wilde inleveren: een fragment uit The Manual of Detection van Jedediah Berry. Sinds dat boek toevallig op mijn pad kwam toen ik in 2007 tijdelijk iemand bij een uitgeverij verving, kon ik er niet over uit dat geen enkele uitgeverij in Nederland het wilde of durfde uitgeven. En dat terwijl ik zo vaak (als persklaarmaker) boeken onder ogen krijg waarvan ik denk: voor wie, waarom, waartoe? Het paste niet in het fonds van de uitgeverij waar ik zat, maar waarom hapte geen enkele andere Nederlandse uitgever toe? Andere landen zagen het wel zitten: in Portugal, Duitsland, Frankrijk, Italie, Spanje, Turkije, Rusland en Japan verschenen vertalingen. Maar in Nederland bleef het stil. Lees verder »

Download PDF

Tags: ,

Ingrediënten:

  • een landlady met een groot hart, die voorziet in een vrolijke, lichte ruimte met een reusachtige tafel en barkrukken eromheen, bij voorkeur met tuin en terras
  • een enthousiaste organisator en aangever
  • 8 of 9 leergierige boekvertalers
  • bronteksten naar keuze, van Literair met een hoofdletter tot Bouquetreeks (ook met een hoofdletter) of een werkvertaling van een van voornoemde boekvertalers
  • meerdere grote potten thee en koffie
  • zelfgebakken bananenbrood, muffins, appelcakejes en hazelnootcake, worstenbroodjes, chocola of andere lekkernijen
  • een snufje lef om met de billen bloot te gaan
  • mespunt peper (geen zout)
  • een kritische blik
  • een boog met pijlen om mee te schieten
  • eventueel een gastdocent.

Het Vertaalatelier

Voorbereiding
Prik per jaar drie of vier data en stuur de gekozen bronteksten of werkvertaling per e-mail naar alle deelnemende boekvertalers met een duidelijke opdracht. Lees verder »

Download PDF

Tags: , ,

Het boek HenryFor the past year I have had the good fortune to legitimately engross myself in what is to me the most compelling of novels, translating Hilary Mantel’s Bring up the Bodies, the sequel to 2009 Booker Prize Winner Wolf Hall. The most compelling novels do have a habit of providing ample scope for research, leading you on winding paths outside the pages of the book in order to know what exactly an author is alluding at and how to best convey it in the target language. And though a great deal can be found on the Internet, some particularities will remain obscure: No virtual tour will give you a clear view of roof constructions, palace kitchens, gates or stabling facilities. Which hardly ever presents problems; descriptions usually allow for general wordings. Bring up the Bodies, or rather its protagonist Cromwell, does not. By the time I started grumbling about the ‘preposterous lack of information on the Internet’, I thought it best to go over and have a look myself, and if possible, to discuss everything that still puzzled me about the text with Ms Mantel. So I (timidly but hopefully) applied to the Dutch Foundation of Literature for a travel grant, which met with generous approval. Lees verder »

Download PDF

Tags: , ,

Iedere vertaler heeft er wel eens mee te maken: intertekstualiteit. Een al dan niet expliciete verwijzing naar oudere teksten, vaak behorend tot de canon van de wereldliteratuur. Een interessant onderwerp, waar Cees Koster in het kader van de Master Literair Vertalen i.o. op 1 maart jl. een lezing over hield. Hij stelde twee vragen centraal: ‘Wat verstaan we onder intertekstualiteit?’ en ‘Hoe valt intertekstualiteit – als technisch vertaalprobleem – op te lossen?’

Allereerst probeert Koster vat te krijgen op het begrip ‘intertekstualiteit’. Er zijn volgens hem drie literaire genres die inherent intertekstueel zijn: de parodie als polemische imitatie van een tekst, de pastiche als stijlimitatie, én de vertaling als ‘nabootsing’ van de tekst in een andere taal. Al vraagt Koster zich wel af of je een vertaling als een apart genre kunt zien. Want een vertaling is zowel een substituut voor een andere tekst als een commentaar op/een interpretatie van een andere tekst.

Specifieke intertekstualiteit
Na deze constatering schetst hij hoe je intertekstualiteit vanuit verschillende invalshoeken kunt benaderen, namelijk als wezenskenmerk van literatuur (elk nieuw boek verwijst naar alle voorafgaande literatuur), als generieke intertekstualiteit (genreaanduidingen, plotstructuren enzovoort) en als derde als specifieke intertekstualiteit (binnen afzonderlijke teksten). Lees verder »

Download PDF

Tags: ,

Etienne van Heerden, 30 Nachten in AmsterdamOnlangs heb ik samen met Etienne van Heerden opgetreden voor masterstudenten in Utrecht, naar aanleiding van zijn boek 30 Nachten in Amsterdam. Etienne van Heerden vertelde bij deze gelegenheid over het schrijven van de roman, over zijn samenwerking met de Engelse vertaler en over zijn ambivalente houding ten opzichte van vertalingen: ‘Het is hetzelfde gevoel als wanneer je dochter met een vriendje thuiskomt. Afblijven, denk je, al weet je in je hart dat het onvermijdelijk is, dat het allemaal goed kan komen en dat het misschien een hele aardige jongen is.’

Daarna mocht ik mijn kant van het verhaal vertellen.

Om te beginnen wil ik benadrukken dat ik het boek samen met Karina van Santen heb vertaald. Als ik het over ‘we’ heb is dat geen pluralis majestatis, dan bedoel ik Karina en mij. We werken nauw samen, al heel lang, en als een vertaling af is weten we meestal niet meer wie verantwoordelijk is voor die prachtige vondst of die stomme blunder. Gelukkig maar, zou ik bijna zeggen.

Engels of Afrikaans?
30 Nachten kregen we aanvankelijk aangeboden als vertaling uit het Engels. Er was geen vertaler Afrikaans beschikbaar en Etienne van Heerden had erin toegestemd dat de vertaling uit de Engelse versie zou worden gemaakt. Hij had die vertaling zelf nagekeken en van uitgebreid commentaar voorzien, dus in principe zou dat geen problemen opleveren. Lees verder »

Download PDF

Tags: , ,

Mathew Condon, De forellenoperaDe forellenopera door Matthew Condon, oorspronkelijke titel The Trout Opera, vertaald door Wim Scherpenisse en Gerda Baardman en uitgegeven door Nieuw Amsterdam in samenwerking met Ailantus.

Toen we dit boek voor het eerst opensloegen, werden we meteen gegrepen door het begin. Twee oudere Australische rechters hebben de hele dag met kunstvliegen op forellen gevist, zitten nu op het terras van het enige hotel in de wijde omtrek en zien een bovenmaatse forel over de brug schuifelen. Ze begrijpen dat daar een kind in moet zitten. En dat klopt: het is het jongetje dat de hoofdrol zal spelen in het grote kerstspel van de dorpsschool. De brug waar hij overheen loopt, overspant de grote, kolkende rivier die door het dorp stroomt en waarin forellen zwemmen die als eitjes uit Engeland zijn geïmporteerd. Het jongetje in de bordkartonnen forel is hun koning. Misschien wordt het dorp de nieuwe hoofdstad van Australië, daar zijn de autoriteiten nog niet helemaal uit. We schrijven 1906. Lees verder »

Download PDF

Tags: , ,

« Oudere berichten