Soms kom je zinnen tegen die op het oog heel eenvoudig zijn, maar waarmee je als vertaler toch heel veel kanten op kunt. Neem bijvoorbeeld onderstaande zin uit het boek dat ik momenteel vertaal. Het gaat over een vader van twee kinderen, een kleuter en een baby, die er alleen voorstaat nadat zijn vrouw in het kraambed is gestorven. De arme man kan het zo onderhand allemaal niet meer aan.
-
Fatherhood had become a series of negotiations he suspected he was losing.
Als ik voorzichtig een eerste vertaling intik, zie ik dat het venijn niet alleen in de staart zit, maar dat er aan álle zinsdelen wel iets te schaven valt.
-
1 Het vaderschap was veranderd in een reeks onderhandelingen en hij had het vermoeden dat hij niet de winnende partij zou zijn.
Ik neem de kaasschaaf ter hand en begin vol goede moed. ‘Het vaderschap was veranderd in’ is bij nader inzien niet mooi. Als we daar nu eens van maken: ‘Het vaderschap was uitgemond in’, of: ‘uitgelopen op’. Als ik verder ga, stuit ik op ‘een reeks onderhandelingen’. Zo staat het er letterlijk, maar als je bedenkt dat de vader elke dag voor nieuwe onderhandelingen komt te staan, en die elkaar dus almaar opvolgen, kun je ook kiezen voor ‘een aaneenschakeling van onderhandelingen’. Vervolgens buig ik me over het eind van de zin: ‘en hij had het vermoeden dat hij niet de winnende partij zou zijn.’ Dat moet beslist korter, als ik de beknopte stijl van de auteur wil handhaven. ‘Hij had het vermoeden’ is sowieso niet mooi. Eens kijken wat we daarvan kunnen maken:
-
2 Het vaderschap was uitgemond in een aaneenschakeling van onderhandelingen die hij die niet altijd zou winnen.
Of zal ik de zin afsluiten met: ‘die hij niet zou winnen’, of zelfs: ‘die hij nooit zou winnen’? En mag ik van to lose zomaar ‘winnen’ maken? Als ik de schrijver trouw volg en mijn ‘winnen’ weer inruil voor ‘verliezen’ krijg ik: ‘die hij vermoedelijk ging verliezen’, of: ‘die hij waarschijnlijk ging verliezen’. Of zal ik er kortweg ‘die hij zou verliezen’ van maken? Nee, want dan blijft er van suspected niets meer over.
Een collega van de lijst Boekvertalers spreekt het verlossende woord: ‘die hij dreigde te verliezen.’
Yesss!
-
3 Het vaderschap was uitgelopen op een aaneenschakeling van onderhandelingen die hij dreigde te verliezen.
Nee, wacht! Die hij vréésde te verliezen! Dan zit de onzekerheid van suspect erin die bij de vader over het verloop van de onderhandelingen leeft.
-
4 Het vaderschap was uitgelopen op een aaneenschakeling van onderhandelingen die hij vreesde te verliezen.
Dat is ‘m helemaal!
Zo kan één zin je als vertaler een aaneenschakeling van onderhandelingen met jezelf en je collega’s bezorgen.
Dit is inderdaad zo’n moeilijke zin. Zelf zou ik hem omdraaien, dus niet beginnen met ‘het vaderschap’. Vrijer vertalen lijkt me de oplossing.
De mijne zou zijn: wat hij als vader ervoer, met alles wat erbij kwam kijken, begon hem te veel te worden.
Reactie by Roos — 8 april 2009 @ 7.37 uur
en dan in plaats van `begon hem te veel te worden’ ( anglicisme, bedenk ik nu) liever `groeide hem boven het hoofd’. Nou ja, zoiets dus.
Reactie by Roos — 8 april 2009 @ 7.53 uur
Nou Roos, dat is geen vertalen, dat is samenvatten… Wat jij ervan maakt, wordt hier wel zo’n beetje bedoeld, maar de auteur heeft vast erg lang over deze mooie zin nagedacht – en zou dat graag in de vertaling terugzien!
Reactie by sabine — 8 april 2009 @ 12.25 uur
@Sabine: zo’n bijzonder mooie zin vind ik het gewoon niet. Als een auteur daar zo lang over nagedacht moet hebben, moet hij nog veel leren.
Reactie by Roos — 9 april 2009 @ 8.22 uur
@ Roos: Dat is misschien een kwestie van smaak, maar vertalen is niet hetzelfde als vrij parafraseren en interpreteren. Het hangt heel erg van het soort tekst af of je dat wel kunt doen. Bij pulp — zeker als die slecht geschreven is — kun je je meer vrijheid permitteren dan bij literatuur, en tussen pulp en literatuur zit een groot schaduwgebied met veel grijstinten.
Reactie by Gerda Baardman — 9 april 2009 @ 10.21 uur
@ Sabine, en dan bedoel ik natuurlijk niet twee keer ‘moet’ , maar zou ik beter zeggen: zijn hersens gepeinigd heeft. Dat zal zo wezen, maar het imponeert me niet.
Reactie by Roos — 9 april 2009 @ 10.24 uur
@gerda baardman,
ik lees altijd met veel plezier je wijsheid, commentaar en vertaalkunst. Zelf ben ik slechts een broodvertaler. Dat wil echter niet zeggen dat ik de toon van een tekst niet kan beoordelen. En in dezen lijkt me die nogal luchtig. maar omdat ik het boek niet heb gelezen ben ik misschien voorbarig.
Ik ben werkelijk niet lichtzinnig in het beoordelen van een tekst, maar soms wat venijnig.
Reactie by Roos — 9 april 2009 @ 10.30 uur
@Roos,
Dank voor het compliment, maar ik ben ook slechts broodvertaler, hoor. Het is hard werken, maar ik deug nergens anders voor.
Reactie by Gerda Baardman — 9 april 2009 @ 13.42 uur
Thanks, maar ik denk dat je wel degelijk voor van alles deugt.
Reactie by Roos — 9 april 2009 @ 17.01 uur
Gaat het er wel om of we de tekst goed of slecht vinden? Saartje illustreert in dit stukje heel mooi hoe je aan een tekst schaaft en welke overwegingen daarbij meespelen; ik vind het eigenaardig om dan te reageren met: ‘Ik zou er … van maken. Nou ja, zoiets dus.’ Dat ‘zoiets’ is nou net waar het hier om draait! En ook als broodschrijver (zijn we dat niet allemaal?) mag je best proberen om dicht bij de bron te blijven – of je die nou goed of slecht vindt.
Reactie by sabine — 9 april 2009 @ 18.19 uur
Sabine heeft gelijk. Dit stukje is geschreven als een illustratie van de weifels en twijfels, het wikken en wegen van de vertaler. Het was geen verzoek om eventuele verbeteringen, al worden die evengoed in dank afgenomen.
In antwoord op de opmerkingen van Roos kan ik jullie vertellen dat ik in dit boek de vrijheid neem om met de taal te spelen waar een te strak vasthouden aan de brontekst het Nederlands geweld aandoet. Maar dat spelen met de taal moet wel voorzichtig gebeuren, omdat de auteur (vr) zelf erg speels is. Met taal, welteverstaan. Het is echt ‘le ton qui fait la musique’ in dit boek.
Reactie by Saartje — 10 april 2009 @ 16.17 uur
@ Saartje, je hebt natuurlijk gelijk, en misschien heb ik weer eens wat te los uit de pols gereageerd; ook ik heb vaak veel moeite een tekst vorm te geven. Ben momenteel bezig met een boek over alzheimer, wat bepaald geen pretje is, vooral omdat het zo’n ernstig onderwerp is en me is gevraagd om de al te wetenschappelijke beschrijvingen `beknopt’ te houden, dus dat wordt ook schaven. Ik hou mijn hart vast, bij wijze van spreken, maar sorry als ik oppervlakkig overkom. Niet mijn bedoeling.
Reactie by Roos — 13 april 2009 @ 12.43 uur
Wat me opviel aan deze discussie is het plaatje: van een stuk kaas met een kaasschaaf. Dat toont het gevaar aan van al te veel schaven: op het laatst blijft er niets meer over van het origineel. En daar moeten we voor waken!
Reactie by Lucy Pijttersen — 14 april 2009 @ 11.01 uur
@Lucie
De symboliek van schaven aan een stuk hout, of zoals hier een puntje kaas, gaat natuurlijk mank, omdat dergelijk schaafwerk niet ongedaan kan worden gemaakt. Het mooie van talig schaven is dat je weggeschaafde woorden, zinnen en alinea’s weer terug kunt schaven. En laten we eerlijk zijn, sommige werkjes knappen op van een elektrische schaaf met grove beitelinstelling, andere vragen een subtieler aanpak. Het heeft denk ik ook te maken met de ‘school’ waartoe een vertaler behoort: die van trouw aan een onaantastbare brontekst, of die van gedienstigheid aan het doeltaalpubliek.
In de Jerusalem Post staat wat dat betreft een interessant artikel, want hoe gaat de vertaler van een Hebreeuwse reisgids voor de ‘bevrijde gebieden’ of de ‘bezette Westbank’ om met de ideologisch geladen woordkeuze van zijn schrijver: vertaalt hij de politiek geladen termen braaf of houdt hij rekening met zijn publiek en zwakt die juist af? De ene vertaler laat bij de vertaling van de passage over ‘oude joden’ die ‘loven en bieden’ en ‘geld wegen in koperen schaaltjes’ in het joodse ghetto in Oscar Wildes The Happy Prince trouw aan de brontekst prevaleren, de ander pakt de kaasschaaf.
Reactie by Richard Kwakkel — 14 april 2009 @ 11.40 uur
Heel interessant, ik lees het alleen een beetje laat. Ja, je moet er wel wat moois en dwingends van maken, dat probeert de schrijver immers ook te doen. Wat ik vreemd vind, is die series in combinatie met verliezen. Heeft hij het soms over de world series? Anderzijds: wat doen onderhandelingen? Die slepen zich voort. Ik zou het proberen met: Het vaderschap was op een sleep onderhandelingen uitgelopen waaraan hij aan de verliezende hand was. Klinkt toch best hardboiled?
Reactie by rj — 27 april 2009 @ 18.51 uur
, waarbij hij voortdurend aan het kortste eind trok.
Interessant om te lezen!
Reactie by Riek Hospes — 31 mei 2009 @ 23.17 uur
Ik lees dit prachtstuk wel erg laat, maar ik ben deze weblog dan ook net tegengekomen. Saartje, ik vind het geweldig om te lezen hoe dit proces bij een andere vertaler loopt. Bedankt voor zo’n concrete, stap voor stap uitleg van je gedachtengang. Erg interessant! En ik vind je uiteindelijke vertaling mooi (al is er ook veel te zeggen voor Rieks voorstel).
Reactie by Grayson Morris — 7 januari 2010 @ 10.09 uur