Boekvertalers Over het vak, de vertaler, de wereld en het boek

De liedjesdag van de VertalersVakschool was een succes. De vertalers waren in groten getale naar het hoofdstedelijke Gebouw D’Bruynvis gekomen, ze hadden er zin in en velen hadden thuis al prachtige Nederlandse teksten gedicht op grond van de Engelse, Franse, Duitse, Italiaanse en Spaanse nummers die ze per mail hadden ontvangen.

Na een korte inleiding gingen de deelnemers per taal naar een lokaal om aan een eindtekst te werken. Sommigen kozen ervoor samen met collega’s hun eigen oorspronkelijke tekst te perfectioneren en hun ideeën en suggesties met elkaar te delen, anderen besloten gezamenlijk een nieuwe tekst te maken.

Wat we ontdekten

• Dat het oorspronkelijke nummer zeer goed moet worden beluisterd, zodat melodie en ritme stevig in ons hoofd verankerd zitten.
• Dat de structuur van de oorspronkelijke tekst moet worden bestudeerd: hoeveel coupletten zijn er? Zitten er variaties in het refrein of wordt dat telkens letterlijk herhaald? Welke ontwikkeling zit er in de tekst? Wordt er een vraag gesteld en zo ja, wordt die ook beantwoord? Wordt er een problematische situatie geschetst, en zo ja, wordt daar ook een oplossing voor gevonden? Wordt er humor gehanteerd, en zo ja, wat voor humor? Is er sprake van woordspelletjes, alliteratie, binnenrijm e.d.? Heeft het nummer een kenmerkende stijl en is het mogelijk die in het Nederlands te handhaven of er een equivalent voor te vinden? Wie is er aan het woord, en willen we dat in onze Nederlandse tekst zo laten, of maken we een alternatief waarin iemand anders aan het woord is — man/vrouw, ouder/kind, moeder/vader, kwelgeest/slachtoffer?
• Dat liedjes vertalen een bijzonder verslavende bezigheid is. Velen hebben wekenlang neuriënd en mompelend rondgelopen, lettergrepen tellend, met handgebaren scanderend, hoofdschuddend en malend, bevreemd aangekeken door hun huisgenoten. Sommigen schoten ’s nachts zelfs wakker doordat hun in de droom opeens die ene strofe verscheen waar ze overdag steeds maar niet op konden komen.

Onze gastdocent en juryvoorzitter

Het laatste uur maakte Jan Boerstoel een rondje langs de groepen. Hij gaf aanwijzingen, reikte oplossingen voor prangende problemen aan en sprak bemoedigende woorden.

De mooiste vertalingen

Tussen vier en vijf kwam de jury bijeen terwijl de deelnemers zich in en buiten het gebouw vertraden. Er waren zoveel mooie teksten dat het moeilijk werd te kiezen welke de huisband zou uitvoeren. Uiteindelijk viel de keus op drie vertalingen uit het Engels, twee uit het Frans, een uit het Italiaans en een uit het Duits. Het Spaanse nummer was zo abstract, poëtisch en moeilijk dat de groep niet tot een definitieve Nederlandse tekst heeft kunnen komen.

Twee van de vertalingen uit het Engels bleven zo dicht mogelijk bij het dolzinnige origineel: een denkbeeldige jungle waar allerlei wonderlijke, gevaarlijke wezens rondsluipen die de nietsvermoedende reiziger belagen. De derde was vrijer: de wildernis werd voorgesteld als de hachelijke chaos in het eigen hoofd. Alle drie waren geestig en woordspelig, net als het origineel, vol alliteratie en binnenrijm.

Een van de twee gekozen vertalingen uit het Frans was dicht bij de brontekst gebleven: ook hier was de onnozele hals aan het woord die week in, week uit vergeefs op zijn aanbeden Madeleine wacht. De andere vertolkte het standpunt van Madeleine zelf, die niet kan besluiten of ze naar de afspraak zal gaan of niet — enerzijds vindt ze de man een sul, anderzijds is hij ook wel vertederend. Ze neemt nog een glaasje wijn en stelt haar beslissing uit tot een volgende keer. Die versie was niet helemaal voltooid, maar zangeres Marike Groot loste dat probleem virtuoos op.

De uitgevoerde vertaling van het Duitse nummer bleef de brontekst getrouw, tot en met de opening, waarin uit een ander bekend lied wordt geciteerd. Een up-tempo liedje over de prostitutie, door een fatsoensrakkerige overheid uit de openbaarheid geweerd, en een meisje dat die belemmering handig weet te omzeilen en zo haar vakzusters brodeloos maakt.

Ook de uitgevoerde vertaling uit het Italiaans, een productie van de hele Italiaanse groep, zat dicht op het origineel. Net als in het oorspronkelijke liedje was er een bezorgde vader aan het woord, die zijn dochter de kinderschoenen en -sokken ziet ontgroeien en zich met stijgende ongerustheid afvraagt waar dat allemaal heen moet. De structuur van de Italiaanse tekst was geheel gehandhaafd, compleet met de herhalingen van slotregels en refrein.

De muziek!

De dag werd besloten met een spetterende uitvoering door de huisband (zang: Marike Groot, piano: Silvia Mancuso, saxofoon: Yond Boeke, die tevens de Italiaanse groep leidde) en een glas prosecco.