Gedwongen meermansvertalingen: snel-snel-snel

Het is de laatste tijd schering en inslag: buitenlandse boeken moeten in sneltreinvaart in Nederlandse vertaling worden uitgebracht. Stel je voor dat een lezer niet kan wachten en het origineel koopt – dat zou voor de Nederlandse uitgever een grote financiële strop betekenen!

Dus wat doet de uitgever die het brood niet uit zijn mond gestoten wil zien? Hij zet een aantal vertalers op het boek. De een doet de eerste paar hoofdstukken, de volgende vertaalt ook een pluk, nummer drie, die weinig tijd heeft, neemt een hoofdstuk of twee voor zijn rekening en nummer vier en vijf verdelen de rest. Nummer drie, die op korte termijn met een andere vertaling moet beginnen, vangt onmiddellijk aan zijn deel te vertalen. Nee, tijd om de voorgaande gedeelten te lezen is er niet, dus heeft hij geen flauw benul van wat er voorheen is gebeurd, of welke personages een rol spelen en wat hen bezielt. Ondertussen is nummer een nog bezig met iets anders waar haast bij is, en begint pas aan de meermansvertaling wanneer nummer drie zijn portie allang klaar heeft.
Verder lezen Gedwongen meermansvertalingen: snel-snel-snel

Hoe betrouwbaar zijn lezersrecensies?

Boekvertalers vertalen vele boeken, en die zijn natuurlijk niet allemáál prachtig. Het komt zelfs voor dat een vertaler met tegenzin aan een boek werkt, wetend dat het nooit wat zal worden, hoe hij zijn best ook doet. De plot is niet leuk, of de personages zijn uiterst vlak, of de auteur wil zijn kennis spuien over een bepaald onderwerp dat hem na aan het hart ligt maar weinig met het verhaal boze reactiete maken heeft, zodat het geheel erg langdradig wordt. In zo’n geval levert de vertaler iets af waar hij niet achter kan staan, al is dat niet zijn schuld.

Wanneer de presentexemplaren dan op de mat vallen, is hij uiteraard nieuwsgierig naar de lezersrecensies. Die zijn te vinden op sites als bol.com, het Ezzulia Forum, ChickLit.nl en vele andere. De vertaler ziet dan dat hij niet alleen stond, want de lezer schrijft bijvoorbeeld dat hij het werkje zonde van het geld vond, of dat hij nog nooit zo’n slecht boek had gelezen. Jammer, maar helaas. De vertaler was dus niet de enige die het waardeloos vond. Verder lezen Hoe betrouwbaar zijn lezersrecensies?

Net uit: De logeerkamer

Hieronder vertelt Marijke Versluys, de vertaalster van De logeerkamer van Helen Garner, zojuist verschenen bij De Bezige Bij (oorspronkelijke titel: The Spare Room), over het boek.

Helen Garner, De logeerkamerDe logeerkamer, Garners eerste fictiewerk in vijftien jaar, is een korte maar indringende roman over vriendschap en de dood. Het kent twee markante hoofdpersonen, beiden alleengaande zestigsters: de actieve, praktische Helen en Nicola, haar zieke vriendin, die ze te logeren krijgt. Nicola komt naar Melbourne om na een intensieve behandeling tegen kanker als laatste redmiddel haar heil te zoeken in het alternatieve circuit, waar Helen uiterst terughoudend tegenover staat. Dat leidt natuurlijk tot conflicten en spanningen: de sceptische Helen en de koppige Nicola zijn voor drie weken tot elkaar veroordeeld. Helen moet de wrakke maar geestelijk ongebroken Nicola – waardig, bij vlagen onuitstaanbaar en optimistisch tegen beter weten in – verplegen, beschermen en in alles begeleiden, hoewel ze zelf niets moet hebben van de gekozen behandeling. Het reilen en zeilen in de alternatieve kliniek wordt zeer kritisch onder de loep genomen, maar de beschrijvingen zijn dusdanig dat er ook veel te lachen valt. Verder lezen Net uit: De logeerkamer

Net uit: Het buitenleven

Hieronder vertelt Marijke Versluys, de vertaalster van Het buitenleven van Rachel Cusk, verschenen bij De Bezige Bij (oorspronkelijke titel: The country life), over het boek en vertaalproblemen die ze erin tegenkwam.

Rachel Cusk, Het buitenlevenHet buitenleven begint met een klassiek gegeven: de hoofdpersoon verbreekt alle banden en begint een nieuw leven. De negenentwintigjarige Stella ontvlucht familie, werk, relaties en de grote stad om haar heil in het buitenleven te zoeken. Ze ontsnapt weliswaar uit een ondraaglijke situatie, maar wanneer ze de zorg op zich neemt voor een gehandicapte tiener, telg van een welgesteld, excentriek geslacht, wordt ze geconfronteerd met andere uitdagingen en bedreigende situaties. Doordat zij en haar pupil beiden buitenbeentjes zijn, ontstaat er een gevoel van saamhorigheid. Verder lezen Net uit: Het buitenleven

Net uit: De laatste wildernis

Robert Macfarlane, De laatste wildernis (omslag)Deze keer in ‘Net uit’ Nico Groen over het door hem vertaalde De laatste wildernis van Robert Macfarlane (Oorspronkelijke titel: The Wild Places, uitgeverij De Bezige Bij). Zie voor een beschrijving van dit boek het mentoraatsverslag.

De vertaalmoeilijkheden van dit boek waren velerlei en van uiteenlopende aard. De problemen begonnen al bij de titel: The Wild Places. Het woord place laat zich niet of slechts hoogst zelden vertalen met ‘plaats’. De uitgeverij koos ervoor om de titel vrij te vertalen met De laatste wildernis, wat begrijpelijk is, maar niet helemaal juist. Voor wild places, een begrip dat vele malen in het boek voorkomt, werd gevarieerd met onder meer de vertalingen ‘ongerepte natuur’, ‘wilde natuur’, ‘ruige natuur’ en ‘het ongerepte’, ‘de ruigte’ et cetera. Verder lezen Net uit: De laatste wildernis

Net uit: De verlichte kamers

Verlichte kamersMonique Eggermont en Dennis Keesmaat vertellen over een vertaling van hun hand die recent is verschenen: De verlichte kamers, door Richard Mason (oorspronkelijke titel: The Lighted Rooms), uitgeverij De Bezige Bij.

Wanneer Joan te oud wordt om op zichzelf te wonen, besluit haar dochter Eloise haar onder te brengen in een luxe bejaardenoord in Londen. Eloise is een workaholic met een hectische baan. Om de druk van haar werk te ontvluchten – en uit schuldgevoelens jegens haar moeder – besluit Eloise Joan nog een keer mee te nemen naar haar geboorteland Zuid-Afrika.

De vakantie heeft een averechts effect: in het archief van Joans geboortestad vinden ze het dagboek van Joans grootmoeder, die daarin haar verblijf in een concentratiekamp ten tijde van de Boerenoorlog beschreef. Deze nieuwe informatie heeft een genadeloze uitwerking op Joan. Eloise wordt teruggeroepen naar Londen omdat ze een dubieuze investering heeft gedaan die haar bedrijf aan de rand van de afgrond brengt. Intussen verliest Joan geleidelijk haar grip op de werkelijkheid door een ontluikende dementie.
Verder lezen Net uit: De verlichte kamers

Frankrijk morrelt aan vaste boekenprijs

In het kader van het wetsvoorstel Modernisering van de economie, een pakket maatregelen dat de Franse economie een beslissende impuls moet geven, heeft meerderheidspartij UMP (Union pour un mouvement populaire, de partij van Nicolas Sarkozy) een amendement ingediend om de periode waarin niet op de boekenprijs mag worden geconcurreerd terug te brengen van twee jaar naar een halfjaar.

Frankrijk was in 1981 het eerste land dat het principe van de vaste boekenprijs bij wet vastlegde. Het voorbeeld van de loi Lang, ‘de eerste wet voor duurzame ontwikkeling’, vond in veel Europese landen navolging. Nederland ruilde een brancheovereenkomst op 1 januari 2005 in voor de Wet op de vaste boekenprijs, België schafte die in 1984 af en de Britse Net Book Agreement sneuvelde in 1995. De Raad van Europa — niet te verwarren met de Europese Raad — heeft de Europese Commissie gevraagd rekening te houden met het belang van nationale stelsels van vaste boekenprijzen, maar ‘Europa’ heeft zich nog niet gecommitteerd aan een uniform beleid.

Het Franse voorstel is behandeling door het parlement niet ongeschonden doorgekomen, maar de periode waarin geen kortingen groter dan vijf procent mogen worden gegeven, is teruggebracht naar een jaar. Alain Beuve-Méry behandelt voors en tegens in Le Monde.

Net uit: De monsters van Templeton

De monsters van Templeton door Lauren Groff, vertaald door Wim Scherpenisse en Gerda Baardman (oorspronkelijke titel: The Monsters of Templeton, uitgeverij Meulenhoff)

In De monsters van Templeton, het debuut van de Amerikaanse Lauren Groff, keert de jonge, veelbelovende promovenda Wilhelmina ‘Sunshine’ Upton zwanger en vernederd terug naar het huis van haar moeder in Templeton, het dorp dat meer dan tweehonderd jaar geleden door een van haar voorvaderen is gesticht. Hier wil ze zich op haar situatie beraden. Maar Templeton blijkt niet langer de veilige haven uit haar kinderjaren.

In het meer waaraan het dorp ligt, wordt een zeventien meter lang, dood prehistorisch monster aangetroffen. De vondst wekt veel opschudding en cameraploegen en wetenschappers uit het hele land stromen toe. Terwijl de geleerden aan hun onderzoek beginnen, bekent Wilhelmina’s moeder dat het wilde verhaal dat ze haar dochter over haar afstamming op de mouw had gespeld niet waar is. Ze blijkt echter niet van plan te onthullen wie dan wél Wilhelmina’s vader is: dat moet zij zelf maar uitzoeken. Zo begint Wilhelmina aan een Vatersuche die haar terugvoert tot aan de stichting van Templeton en waarbij ze ontdekt dat het prehistorische dier niet het enige monster van Templeton was. Verder lezen Net uit: De monsters van Templeton

Vooroordelen vertalen

Jonas Hassen Khemiri, zoon van een Zweedse moeder en een Tunesische vader, geboren en getogen in Stockholm, opgeleid in Parijs en bij de VN in New York, heeft in zijn moedertaal Zweeds inmiddels twee romans en een toneelstuk geschreven. Ett öge rött en Montecore vielen in de prijzen en Invasion beleefde twee uitverkochte theaterseizoenen.

Tijdens een chatsessie met lezers van Le Monde komen zijn soms opvallende taalgebruik en zijn opvattingen over taal en identiteit ter sprake. Zo gebruikt de vijftienjarige hoofdpersoon Halim uit Ett öga rött* taal in zijn dagboek om een identiteit te construeren. Met opzet stapelt hij spelfout op spelfout en neemt hij een loopje met de grammatica, tot iemand in het boek Arabisch spreekt, dan schakelt hij over op vloeiend Zweeds. In Montecore benadert hij het verhaal van een vader vanuit twee invalshoeken met elk een eigen stem: de één modern voorstads-Zweeds, de ander een soort Frans-Zweeds dat in de woorden van Khemiri aan een ‘gedrogeerde Strindberg’ doet denken.

Khemiri denkt dat werk dat in vertaling wordt uitgegeven, soms, de vooroordelen weerspiegelt die wij van het vaderland of de cultuur van herkomst van de schrijver koesteren. Is dat zo? Kopen uitgevers de rechten van werk waarvan zij denken dat het aansluit bij het beeld dat lezers van het land van de schrijver hebben? Zetten ze, om Khemiri’s voorbeeld aan te houden, Zweedse romans bij vertalers uit die passen in het beeld dat Ingmar Bergman op ons netvlies heeft geprojecteerd?

* In de vertaling van Bertie van der Meij in 2007 bij De Geus verschenen als Een kameel zonder bult

Net uit: De man die de wereld wilde redden

De man die de wereld wilde reddenDe man die de wereld wilde redden: het leven van Sérgio Vieira de Mello door Samantha Power, vertaald door Annoesjka Oostindiër en Ronald Kuil (oorspronkelijke titel: Chasing the Flame), Uitgeverij Contact

Na een onfortuinlijke opmerking in het BBC-programma Hard Talk is Samantha Power in Nederland vooral bekend geworden als een van de ex-adviseurs van Barack Obama. Ze is verbonden aan de universiteit van Harvard en deskundige op het gebied van genocide en mensenrechtenschendingen. Voor haar eerdere boek daarover, Een probleem uit de hel (2003), ontving ze onder meer de Pulitzerprijs. Verder lezen Net uit: De man die de wereld wilde redden