‘De vertaling moet beter zijn dan het origineel’: over het vertalen van strips

Strips vertalen is voor boekvertalers een relatief onbekende tak van sport, die – zoals blijkt uit een een lezenswaardig artikel van Andreas Platthaus op de site van het Duitse Goethe-Institut – speciale eisen aan vertalers stelt.

Platthaus, redacteur van de boekenbijlage van de Frankfurter Allgemeine Zeitung, geeft inzicht in het vak (want dat is het), besteedt aandacht aan de marginale positie van stripvertalers en concludeert dat velen van hen uit liefde voor het medium de weg naar hun beroep hebben gevonden. Zijn stuk gaat weliswaar over de situatie in het Duitse taalgebied, maar is zonder meer herkenbaar voor Nederlandse boekvertalers.

Erikativ
Bijzonder interessant én vermakelijk zijn Platthaus’ korte portretten van enkele vooraanstaande Duitse stripvertalers, onder wie Erika Fuchs, bedenker van de Duitse namen voor Donald Duck en zijn familie, vrienden en kennissen. Fuchs ontving voor haar werk twee belangrijke literatuurprijzen, een eer die voor noch na haar een stripvertaler te beurt is gevallen.

Fuchs is ook de uitvinder van de naar haar vernoemde stijlfiguur Erikativ: ze breidde het voor strips typische gebruik van klanknabootsingen uit door handelingen die niet hoor- of zichtbaar zijn weer te geven met (de stam van) een werkwoord, zoals ‘denk, denk’ (bij een plaatje van een denkende stripfiguur). Andere stripvertalers zijn daar op voort gaan borduren en met bijvoorbeeld ‘knipper, knipper’ en ‘verheug, verheug’ gekomen.

Dergelijke vondsten geven blijk van de speciale creativiteit waar stripvertalers over moeten beschikken. Die moeten namelijk, vindt de Duitse mangavertaler Jürgen Seebeck, streven naar een vertaling die beter is dan het origineel. Stripvertalers genieten volgens Seebeck immers nog minder aanzien dan ‘gewone’ boekvertalers, omdat in hun genre de tekst ondergeschikt is aan het beeld.

‘Vertalen is als een bedevaart: drie stappen vooruit, twee stappen achteruit’

De sneeuwslaperAan het woord is Riet de Jong-Goossens, vertaler van Zuid-Afrikaanse literatuur en winnaar van de Martinus Nijhoffprijs 2010. Zij is door de Radbouduniversiteit in Nijmegen uitgenodigd voor een seminar over het thema ‘Vertalen is verraden?’ Startpunt daarvoor is De Sneeuwslaper, het jongste boek van de auteur Marlene van Niekerk, die zelf ook aanwezig is. Na een literair-filosofische inleiding op het boek door Paul van Tongeren, hoogleraar Wijsgerige Ethiek, vertellen de schrijfster en haar vaste vertaler ons iets over hun samenwerking.

Hierbij schetsen zij een situatie waarvan de meeste vertalers alleen maar kunnen dromen. Als Riet op een gegeven moment het vertalen karakteriseert als een dienende bezigheid, begint Marlene tegen te sputteren. Zij ervaart het meer als een ’tweelingschap’. ‘Vaak ontdek ik pas wat ik precies heb geschreven als Riet me vraagt wat ik eigenlijk bedoel. Ik pas regelmatig mijn tekst aan op grond van haar vragen en opmerkingen. Ik gebruik de vertaling om zelf verder te komen.’ Verder lezen ‘Vertalen is als een bedevaart: drie stappen vooruit, twee stappen achteruit’

Vaste boekenprijs voor e-boeken in Frankrijk

Het Franse parlement heeft dinsdagavond een wetsvoorstel van regeringspartij UMP (Union pour un mouvement populaire) aangenomen waarmee het regime van de vaste boekenprijs (loi Lang, 1981) wordt uitgebreid naar e-boeken. Bovendien vallen e-boeken vanaf 1 januari 2012 waarschijnlijk in het lage btw-tarief (in Frankrijk 5,5%). Verder lezen Vaste boekenprijs voor e-boeken in Frankrijk

Boekvertalers aan het woord (4): Willeke Barens

Vandaag, 11 februari 2011, bestaat de mailinglist Boekvertalers tien jaar. Dat heuglijke feit is aanleiding voor een vraaggesprek met Willeke Barens, de oprichtster van Boekvertalers waaruit dit weblog is voortgekomen.

Hoe kwam je erbij om een mailinglist voor boekvertalers op te richten?
Het was me opgevallen dat de typische boekvertaler eigenlijk nooit van zich liet horen op de andere vertalerslijsten. De boekenwereld was heel anders. Niet alleen vonden uitgevers het maar raar als je om een digitaal bestand vroeg, maar het werk vroeg ook om een heel andere techniek. Omdat de boekvertaler over het algemeen bescheidener is, en, voor mijn gevoel, zich door de hardere aanpak van de commerciële vertalers op de andere lijsten op de achtergrond hield, was er volgens mij wel behoefte aan een aparte groep van gelijkgestemde collega’s die allemaal met dezelfde dingen te maken hadden. Ik hoopte dat zij zich op zo’n lijst prettiger zouden voelen en dus ook meer zouden kunnen profiteren van de digitale contacten.
Verder lezen Boekvertalers aan het woord (4): Willeke Barens

Bij het lezen van recensies, of: je hebt Nederlands en Nederlands

Het is al even geleden dat Hilary Mantels Wolf Hall in mijn Nederlandse vertaling op de markt kwam*. Aanvankelijk verschanste ik me voor de reacties die ongetwijfeld op de vertaling van een Booker Prize-winnaar zouden volgen; ik had namelijk een presentexemplaar doorgeploegd (iets wat ik nooit doe tenzij een tweede druk tot de reële mogelijkheden behoort), en de honderdduizenden imperfecties waren met een zoom van flitsende lichtpeertjes in alle primaire kleuren uit de tekst naar voren gesprongen. Om buikpijn van te krijgen. Om gek van te worden. Om te janken. Maar goed, wat gepubliceerd is, is gepubliceerd, luidde mijn even miserabele als grimmige conclusie. Ik mailde een paginalange waslijst ‘broodnodige’ en ‘intens wenselijke’ wijzigingen door naar de redactie voor die eventuele tweede druk (waarvan de mogelijkheid me ineens een stuk minder reëel voorkwam) en stortte me op een volgend project. Verder lezen Bij het lezen van recensies, of: je hebt Nederlands en Nederlands

Wikipedia voor vertalers (2)

Vertalers die iets willen doen aan de opmerkelijk schamele aanwezigheid van hun beroepsgroep op Wikipedia (zie deel 1 van dit reeksje), hoeven zich niet te beperken tot het toevoegen van vertalersnamen in de bibliografieën van hun (of andermans) auteurs. Vaak zullen ze namelijk ontdekken dat er aan hun auteurs nog geen Nederlandse pagina is gewijd, en wat ligt in dat geval meer voor de hand dan er zelf een te beginnen? Daarmee kunnen ze niet alleen hun eigen zichtbaarheid vergroten, maar ook die van ‘hun’ taalgebied. Tegelijk helpen ze op die manier de ondervertegenwoordiging wegwerken van artikelen op het gebied van literatuur, die op Wikipedia een relatief veel kleiner aandeel hebben dan bijvoorbeeld de artikelen over sport. Verder lezen Wikipedia voor vertalers (2)

Gevangen in een map – een lezing over vertalen

Behalve als vertaalster werk ik in deeltijd bij het Sociaal en Cultureel Planbureau. Het SCP laat zijn publicaties regelmatig in het Engels vertalen, wat al sinds ruim twintig jaar meestal gedaan wordt door de Engelsman Julian Ross. Op 4 november 2010 bezocht Julian het SCP en vertelde hij de medewerkers van het bureau over zijn ervaringen met vertalen in het algemeen en met vertalen voor het SCP in het bijzonder. Ik was natuurlijk heel nieuwsgierig en had me meteen voor deze bijeenkomst aangemeld. Julian had een boeiend, humoristisch verhaal, vol anekdotes en leerzame voorbeelden. Verder lezen Gevangen in een map – een lezing over vertalen

Wikipedia voor vertalers (1)

De ‘Vrije encyclopedie Wikipedia’ heeft zich in haar tienjarige internetbestaan ontwikkeld tot een vraagbaak voor zo ongeveer alles, en ook informatiebehoeftige vertalers maken er op grote schaal gebruik van. Die vertalers zelf schitteren in de encyclopedie echter door afwezigheid. Er bestaan vrijwel geen aan buitenlandse auteurs gewijde pagina’s waar vertalersnamen worden vermeld in de bibliografie. Sowieso is het aantal aan buitenlandse auteurs gewijde lemma’s onthutsend klein. En de categorie ‘Nederlands vertaler’ bevat maar een schamele handvol hedendaagse vertalers. Ter vergelijking: de lijsten van Nederlandse en Vlaamse schrijvers op Wikipedia zijn indrukwekkend – om nog maar te zwijgen over de schier onafzienbare lijsten van Nederlandse en Belgische voetballers. Verder lezen Wikipedia voor vertalers (1)

De vertaling is af (maar dan ben je er nog niet…)

Timothy Snyder, Bloedlanden, vertaald door Patty Adelaar en Ton Heuvelmans, uitgegeven bij Ambo (oorspronkelijke titel Bloodlands).

Vanmorgen kon ik het manuscript en de drukproeven van Bloedlanden van Timothy Snyder bij het oud-papier zetten: het boek is uit. De vertaling zelf was een paar maanden geleden al ingeleverd en de opmerkingen van de persklaarmaker waren ook vrij snel verwerkt, maar daarmee was ik nog niet klaar met dit boek.

Wijzigingen achteraf
Wij – mijn covertaler Ton Heuvelmans en ik – vertaalden vanaf manuscript en hebben dus in feite gewerkt met een voorlopige versie van de brontekst. Pas na inlevering van de vertaling kwam het ‘echte’ boek uit. Zo’n situatie is altijd spannend. Je denkt klaar te zijn, en dan blijkt de auteur in de definitieve versie nog van alles te hebben veranderd. Gelukkig had de redacteur het originele manuscript meegestuurd waarin alle wijzigingen waren aangegeven. Het waren er een heleboel. De meeste waren weliswaar niet relevant voor de vertaling, zoals ongelukkige woordafbrekingen, maar ja, je moet ze wel allemaal bekijken. Er zaten nog voldoende echte wijzigingen in om nog wat uurtjes zoet mee te zijn. Het kan overigens nog erger: ik heb een keer meegemaakt dat de auteur op de valreep nog een heel hoofdstuk had geschreven, met de laatste stand van zaken. Verder lezen De vertaling is af (maar dan ben je er nog niet…)

Niet elke ijskast is een koelkast

ijskastAls je boeken vertaalt, kom je soms voor onverwachte beslissingen te staan. Het afgelopen jaar vertaalde ik (samen met collega’s) twee boeken waar ijskasten in voorkwamen. In het ene hebben we het woord ‘ijskast’ gebruikt en in het andere ‘koelkast’.

Op het eerste gezicht lijkt het merkwaardig dat dit Nederlandse onderscheid een rol zou spelen in een vertaling. Volgens Van Dale zijn ‘ijskast’ en ‘koelkast’ synoniemen, en veel mensen zullen de twee termen dan ook gedachteloos door elkaar gebruiken. Misschien dat sommigen nog weten dat een ‘ijskast’ heel vroeger letterlijk een kast met ijsblokken was waarin levensmiddelen werden gekoeld en dat hetzelfde woord later werd gebruikt voor het elektrische apparaat met de koelcompressor.

Maar er valt meer over te zeggen. Verder lezen Niet elke ijskast is een koelkast