Een van de leukste boeken die ik ooit heb vertaald is M.O.U.S.E. van Penny Dolan, een spannende Dickensiaanse jeugdroman voor kinderen vanaf een jaar of tien. Zo’n fijn dik boek waar je stiekem ’s avonds onder de dekens met een zaklantaarn in verder vertaalt. Het verhaal speelt halverwege de negentiende eeuw in Engeland en zit vol romantiek: een klein jongetje, een kasteel, een schatrijke grootvader, ouders die als plantkundigen de wereld afreizen en schipbreuk lijden (en uiteraard worden gered), een gemene, goklustige oom die uit is op het familiekapitaal, twee nog gemenere handlangers, een akelige kostschool, honger, pesterijen, een ontsnapping, een mysterieuze landloper, een poppenspeler, een klokkenmaker, de grote stad Londen (met overal graafwerkzaamheden door de aanleg van de ondergrondse), twee kostuumnaaisters van een groot theater, een Shakespeare-acteur à la Willem Royaards, een Midzomernachtsdroom, spanning en sensatie, en alles loopt goed af, behalve natuurlijk voor de slechteriken. Misschien doet deze korte samenvatting vermoeden dat het boek van clichés aan elkaar hangt, maar dat is beslist niet het geval: het verhaal zit heel goed in elkaar en alle personages spelen een belangrijke rol bij de ontwikkeling van de hoofdpersoon. Ook de historische achtergrond is erg knap geschetst.
What’s in a name
Omdat de personages bijna allemaal een naam dragen met een betekenis of associatie die de jonge Nederlandse lezers zou kunnen ontgaan, moest ik ook de namen vertalen. Dat was een heel gepuzzel, maar het was erg leuk om te doen, vooral omdat de personages daardoor wat vertrouwder voor me werden – het was alsof ik ze een beetje mee had helpen scheppen door een Nederlandse naam voor ze te verzinnen.
De namen van sommige personages waren niet zo moeilijk te vertalen, zoals het kindermeisje dat later de pleegmoeder van Muis wordt, Ma Foster (Moe Pleegsma); de landloper Wayland (Doolaard); Shankbone, de kok in de kille kelders van de kostschool (Schenkelbeen); Charley Punchman (Klaas de Poppenspeler, want Jan Klaassen en Katrijn heten in Engeland Punch and Judy); Smudge, de nare portier van het Londense theater (DeSmet); Captain Marriner, de kapitein die de ouders van Muis redt (kapitein Bootsma); sergeant Trudgewell (brigadier Sloffermans); Mr Spangle van Spangle’s Emporium (meneer Paillet), en ga zo maar door. Sommige namen waren lastiger, zoals de naam van de kostschooldirecteur, Bulloughby, waarbij ik twijfelde tussen Kwelder en Buldersma. Het werd Buldersma, omdat Kwelder te veel aan Billy Turf doet denken, en de man bovendien meer buldert dan kwelt. Zijn zoon Grindle is wel een ontzettend akelige kwelgeest. Hij deed me denken aan Grendel, het monster uit Beowulf, hoewel hij nu ook weer niet zó bloeddorstig is. In mijn vertaling heet hij Grindel. De gemene oom, Uncle Scrope, werd Oom Kregel, nadat ik allerlei alternatieven had bedacht en verworpen. De naam Scrope deed mij denken aan Scrooge, maar namen als Schraap, Knieper of Kneep vielen af omdat ik ze te bedacht vond klinken en Scrope een bestaande oude Engelse naam is. Bovendien is de oom vooral erg geïrriteerd en boos.
Mailwisseling
Over de namen van de twee kostschoolvriendjes van Muis, Niddle en Pyeberry, heb ik overlegd met de auteur, die me uitlegde welke associaties ze bij de namen had:
The name Niddle perhaps sprung from NODDLE or head (as in an old phrase “Use your noddle”). The word Niddle is a name that has a sound that makes me laugh or smile. (We have a River Nidd near here whose name makes visitors laugh, and I think Nidd was used as a funny word in a very old Monty Python scene.) It’s just the mix of sounds really. He is not quick-witted or clever, but he is very loyal to his friends. Though neither Niddle or Pyeberry would be fat or large, Niddle, I think, likes food, so he might round out if he ever got a chance.
PYEBERRY. Again, no obvious meaning other than as a contrast to Niddle, and a longer run of syllables. He is musical, fond of word patterns and gathering knowledge.
Dit tweetal werd in mijn vertaling Kanis en Pykebol. Kanis omdat ook dat een mooi ouderwets woord is voor hoofd, en omdat hij van kanen houdt (waar hij op de kostschool weinig kans toe krijgt) en Pykebol omdat hij veel denkt en piekert, en omdat Pyke ook als afzonderlijke naam te gebruiken is, dit met het oog op een volgend boek waaraan Dolan werkt en waarin Pyeberry terugkeert als Pye.
Slot Droevestein
Roseberry Farm, de boerderij waar Muis opgroeit, werd de Rozenhoeve; Murkstone Hall, de akelige kostschool (waarvan de naam associaties oproept met Mr Murdstone, de nare stiefvader van David Copperfield) werd Slot Droevestein; Spinster’s Yard, waar de twee kostuumnaaisters tante Violet en tante Indigo wonen, werd de Ouwewijvensteeg, en het kasteel waar Muis opgroeit, Epton Towers, werd de Schuylenborgh. Dat moest namelijk een naam met een S worden, omdat MOUSE een acroniem bleek te zijn van Marcus Octavius Ulysses Septimus Epton. Muis heeft in het Nederlands een letter minder, dus ik vond het ritmisch beter om er nog een naam aan vast te plakken (en een dubbele naam doet het natuurlijk altijd goed). Muis heet nu in Nederland: Marcus Ulrich Icarus Sloet van Schuylenborgh. De naam Icarus vanwege… nou ja, dat merk je wel als je het boek (voor)leest!
Lidwien wat een klus, en wat een mooie vondsten!
Reactie by Marga — 14 oktober 2011 @ 10.16 uur
Klinkt goed, Lidwien, zal ik onthouden voor de eerstvorgende verjaardag in de leeftijdsgroep!
Mari
Reactie by Mari — 14 oktober 2011 @ 10.57 uur
Mooi vondsten! Goed om eens de redeneringen en de alternatieven op een rijtje te zien.
Reactie by IG — 14 oktober 2011 @ 14.07 uur
Mooi gevonden, ja – en klinkt als een geweldig boek, Lidwien! Ik ga hem onthouden voor de eerstvolgende binge party in de boekhandel.
Reactie by Ine Willems — 14 oktober 2011 @ 14.55 uur
Ik heb gisteren in de boekwinkel lekker in M.U.I.S. rondgeneusd. Heerlijk, ook al die hoofdstuktitels! Ik kan me voorstellen dat het een feest moet zijn geweest om te vertalen, zeker als je zo veel mooie vondsten doet als jij hebt gedaan. 🙂
Reactie by Aleid van Eekelen — 16 oktober 2011 @ 10.51 uur
[…] toe zijn er ook bijdragen van vertalers van kinder- en jeugdboeken. Onlangs postte Lidwien Biekmann een interessant stuk over haar laatste vertaling van M.U.I.S. van Penny Dolan, en vooral over de hoofdbrekens die ze had […]
Pingback by .: Villa Kakelbont Blog :. — 24 oktober 2011 @ 16.20 uur
Ja wat een geweldige vondsten voor die namen, kan me voorstellen dat je er helemaal vrolijk van werd als je weer zo’n mooie naam had bedacht.
Reactie by marjo stam — 26 oktober 2011 @ 12.45 uur
Verrukkelijk moet dat zijn geweest! En prachtige vondsten, waar je vast nog van zit na te genieten. Zal het voor mijn nichtje kopen.
Reactie by boukje verheij — 26 oktober 2011 @ 19.59 uur
Wat leuk om op zo´n reeks namen te mogen puzzelen, en wat een mooie vondsten!
Reactie by Renée Vink — 26 oktober 2011 @ 19.59 uur
Prachtige vondsten inderdaad! Heerlijk. Ben al koortsachtig op zoek naar kinderen in mijn omgeving die de juiste leeftijd en leesgierigheid hebben om hiervan te kunnen genieten. En anders ga ik er gewoon zelf van genieten. Of allebei.
Reactie by Gerda Baardman — 7 november 2011 @ 20.38 uur
heel mooi boek!
ik heb het net uitgelezen
grtjs
Reactie by florence — 8 november 2011 @ 21.12 uur
Thank you so much for all your efforts on the MOUSE/MUIS translation – especially the names. I’m also very glad to hear that you enjoyed the work. I must say that when I was writing all those many pages, I never thought of anyone else having to do the same when translating it. You are a hero, Lidwien! Thanks!
Reactie by Penny Dolan — 11 november 2011 @ 10.42 uur
Geweldig, leuk om te lezen!
Reactie by Elizabetta — 21 december 2011 @ 10.45 uur
Ik ben er gisteren in begonnen en het is echt een heerlijk boek. De vertaling leest als een trein en dan merk je pas goed hoe knap die namen zijn gevonden. Petje af, Lidwien.
Reactie by Nellie Keukelaar — 22 december 2011 @ 16.35 uur
MUIS mag zeker aanbevolen worden! Zelf doe ik het cadeau, en zal ik als volwassene het vezrvolg aanschaffen. Het is wéér zo’n boek dat een brug slaat tussen uiteenlopende genres en leeftijdscategorieën – héérlijk! Dat het niettemin wat al te vaak naar melodrama neigt (waar Dolan overigens méé aan refereert!) daar mag je niet blind voor zijn. Op hetzelfde gegeven zou trouwens een pracht van neen parodie geschreven kunnen worden, wat volgens mij terzelfdertijd de vinger op de zwakste plek van deze roman legt, met name een schromelijk gebrek aan humor, om die heerlijke jongen MUIS boven ál te stereotiep getekende gemenerikken en ingoeie burgers uit te tillen. Dat alles – ja, letterlijk ALLES! – op z’n pootjes terechtkomt en alleen gerechtigheid zegeviert, had wellicht een tegenwicht mogen krijgen, omdat ook jongeren al heel vroeg begrijpen dat het leven niet of nooit in een sprookje uitloopt! Lof voor MUIS? ZEKER! Ik wens het boek een megaverkoop toe, op voorwaarde dat het kritisch wordt gelezen.
Reactie by erik ryckaerts — 22 december 2011 @ 16.58 uur
Ik heb MUIS cadeau gedaan aan mijn neefje; na het uitpakken geen kind meer aan hem gehad – geheel verdiept en aan het genieten.
Reactie by Sylvie Hoyinck — 12 juni 2012 @ 9.16 uur
Hé, wat leuk, Sylvie! Ik hoop dat je neefje het mooi vond!
Reactie by Lidwien — 20 juni 2012 @ 8.36 uur
Ik doe binnenkort een boekbespreking over MUIS van Penny Dolan. Weet u misschien waar ik meer info over de schrijfster kan vinden? Bijv. haar leeftijd, of ze getrouwd is, of ze kinderen heeft enz. Op haar eigen site kan ik dit niet terugvinden. Ik hoop dat u mij kunt helpen!
Reactie by Iris Noort — 29 oktober 2012 @ 13.55 uur
Hoi Iris,
Wat leuk dat je een boekbespreking over MUIS gaat houden! Op de site pennydolan.com staat rechts naast haar foto: “about Penny Dolan”. Als je daarop klikt, verschijnt een stukje met wat meer informatie.
Haar mailadres staat ook op de site (penny@pennydolan.com), dus als je nog een interessante vraag hebt, zou je die per mail aan haar kunnen stellen. Je weet natuurlijk niet of je ook echt antwoord krijgt, maar ze is erg aardig, dus als ze tijd heeft, mailt ze je misschien wel terug, je weet maar nooit…
Veel succes met je boekbespreking!
(PS In welke klas zit je?)
Reactie by Lidwien Biekmann — 1 november 2012 @ 11.55 uur
Grappig: ik ben de Engelse versie van A.J.Fikry gaan lezen omdat ik me in de eerste paar vertaalde zinnen ergerde aan de vele niet-vertaalde plaats- en eigennamen. Beetje snobbish ja….
Toen beide versies naast elkaar lagen kreeg ik niet alleen bewondering voor het vak van vertaler, maar hebt u me behoed voor een paar domme missers (bv ‘hippy’ als ‘hippie’ lezen en niet als ‘breedheupig’).
Wat een luxe!
Reactie by Dinie Hartgers — 12 juli 2016 @ 15.53 uur
Aan Dinie Hartgers: waarom zouden in een roman plaats- en eigennamen vertaald moeten worden? Dat gebeurt ook vrijwel nooit. Het is een ander geval als die namen een betekenis hebben, iets zeggen over de persoon of plaats waar ze bij horen, zoals hierboven wordt besproken.
Reactie by Aleid van Eekelen — 14 juli 2016 @ 11.19 uur