Op mijn vorige bijdrage aan dit blog, Rozengeur en maneschijn, kwam een reactie van Jeanette, die een prachtige website over boeken in het romantische genre heeft, en ook actief is op het forum van chasingdreams. Uit haar reactie op ons blog, en ook uit de berichtjes die ze over dit blog op bovengenoemd forum heeft geplaatst, blijkt dat zij (en met haar vele anderen) graag zou zien dat er meer romantische en eventueel historische romans zouden worden vertaald.
Hoe het werkt
Helaas hebben vertalers dit niet in de hand. Zij kunnen niet kiezen wat er in Nederland in vertaling op de markt wordt gebracht. Ze krijgen enkel werk aangeboden door uitgeverijen. Goed, het gebeurt weleens dat een vertaler een op eigen initiatief vertaald boek uitgegeven krijgt, maar dat is uiterst zeldzaam.
Ik wil graag even uitleggen hoe het er in ons vak aan toe gaat. De vertaler zit thuis, want hij of zij is freelancer, dus níét in dienst van een uitgeverij. Plotseling gaat de telefoon of floept er een mailtje binnen. Of de vertaler maar even iets wil vertalen. De vertaling moet op een bepaalde datum worden ingeleverd. Als de vertaler tijd heeft om het boek te vertalen, wordt er over het tarief onderhandeld. Worden beide partijen het eens, kan de vertaler aan de slag en ligt er te zijner tijd een nieuw, vertaald boek in de boekhandel.
Rechten
Waarom kunnen vertalers niet zelf kiezen welke boeken zij willen vertalen? Dat heeft te maken met de rechten. Het kost behoorlijk wat geld om de vertaalrechten van een buitenlands boek te kopen. Een boek mag immers niet zomaar worden uitgegeven. Er rust auteursrecht op. Dat wil zeggen dat het boek geestelijk eigendom van de auteur is, en ook van de uitgeverij waar het is verschenen. Het zomaar in vertaling uitgeven zou een soort diefstal zijn. De buitenlandse uitgeverij wil aan het boek verdienen, en de auteur uiteraard ook. Dus kunnen ze de vertaalrechten verkopen. Het gaat vaak om zulke hoge bedragen dat een vertaler, die immers voor een hongerloontje op zijn of haar zolderkamertje zit te zwoegen, die niet zou kunnen opbrengen. Een uitgeverij kan dat wel.
Der arme Poet, schilderij van Carl Spitzer
De Nederlandse uitgeverij betaalt dus de rechten voor een uitgave in het Nederlands taalgebied, en kan alleen maar hopen dat ze het bedrag zal terugverdienen doordat het boek goed verkoopt. Naast het recht een boek in vertaling uit te brengen, zijn er soms ook rechten voor de eventuele illustraties, of voor het boekomslag. Vaak zijn die echter te duur voor de uitgeverij. Daarom zie je in de Nederlandse editie meestal de illustraties niet terug, en het komt ook dikwijls voor dat er voor de Nederlandse markt voor een ander omslagontwerp wordt gekozen.
Op internationale uitgeversbeurzen worden de rechten van boeken aangeboden door uitgeverijen uit vele landen. Soms zijn deze boeken al helemaal klaar en uitgegeven, maar het komt ook voor dat de boeken nog in de maak zijn. In het eerste geval krijgt de vertaler het boek in boekvorm ter vertaling, in het andere geval als een manuscript op A4’tjes, of, wanneer het al verder gevorderd is, als een advanced reader’s copy: die ziet eruit als een echt boek, maar er kunnen door de buitenlandse uitgever of auteur nog correcties in worden aangebracht. Dat geldt zeker voor de getypte manuscripten. Vaak moet de Nederlandse vertaler al die correcties nog invoeren in zijn of haar vertaling, een hels karwei.
De vertaler wikt, de uitgever beschikt
Vertalers zijn dus geheel afhankelijk van wat hun ter vertaling wordt aangeboden. Slechts in uitzonderlijke gevallen hebben zij daar zelf iets over te zeggen. Het enige wat de vertaler kan doen, is een vertaling aannemen, of weigeren. Helaas, het is niet anders… Het zijn de uitgeverijen die de dienst uitmaken.
Het punt is dat IK het boek wil vertalen en dat dus niet uit handen wil geven. Wat moet ik doen om een uitgever te vinden die met MIJ in zee wil gaan?
En maak ik een grotere kans wanneer ik eerst contact leg met de uitgever in Spanje (en daar een persoonlijk contact/vertrouwen mee opbouw) en voorstel om hier een uitgever te zoeken en vervolgens daarnaar op zoek ga. Dus meer in de rol van tussenpersoon, waardoor de uitgever niet om mij heen kan. Mij is ondertussen door de Spaanse uitgever medegedeeld dat de rechten nog niet zijn verkocht aan een Nederlandse uitgever.
Reactie by Martine Jansen — 12 april 2012 @ 21.28 uur
U zou kunnen kijken of een uitgeverij er brood in ziet. Een uitgeverij wil per slot van rekening verdienen. U zou een proefvertaling van een paar bladzijden kunnen maken, dan kan een eventueel geïnteresseerde uitgeverij zien wat voor vlees ze in de kuip hebben, want u kennen ze waarschijnlijk niet. Plus een korte synopsis van het boek. Garantie is er echter nooit.
Reactie by Roswitha Pennewip — 13 april 2012 @ 7.06 uur
@ Martine: Als je de vertaling graag in eigen beheer wilt houden, zou je kunnen overwegen het als e-boek uit te geven. Met iets als Amazons CreateSpace is dat relatief eenvoudig. (Er zijn overigens veel meer opties.)
Tot zover de technische kant van het verhaal. Om dat te kunnen doen, zul je het wel met de auteur, diens agent of uitgever eens moeten worden over een verdeling van de royalty’s. Als de auteur, diens agent of uitgever in Nederland geen afnemer vindt voor de vertaalrechten, zou een voorstel om het als e-boek uit te geven interessant gevonden kunnen worden. De enige manier om daarachter te komen, is navraag te doen bij de auteur, die het auteursrecht heeft op zijn werk, of de uitgever, als de auteur de exploitatie van zijn auteursrecht in licentie heeft gegeven, of de agent, als de auteur een intermediair heeft ingeschakeld om zijn zaken te beheren.
Bedenk dat je dat e-boek dan wel uitgeeft op eigen risico. Je moet dan zelf een contract opstellen, of een eventueel (Spaans) contract dat je wordt aangeboden op zijn merites (kunnen) beoordelen. Je moet zelf een businessplan maken voor de verkoop van het e-boek (en daarmee de Spaanse wederpartij over de streep trekken). De winst is voor jou, het verlies ook.
Reactie by Richard Kwakkel — 13 april 2012 @ 11.47 uur
Van welke hulpmiddelen maakt een professionele boekvertaler tegenwoordig gebruik, naast een goed woordenboek?
Kan me voorstellen dat met het gebruik van daarnaast ook nog een vertaalsite het tempo van vertalen veel hoger komt te liggen.
Welke vertaalsite adviseert u?
Reactie by Rowena Smits — 22 april 2012 @ 22.24 uur
@Rowena: Als ik er even van uitga dat je met ‘vertaalsites’ diensten als Google Translate, Bing Translator, Yahoo’s Babelfish, bedoelt, nee, die gebruiken we niet. Hooguit incidenteel, om een keer een woordje uit een voor ons vreemde taal te laten vertalen, bijvoorbeeld omdat de schrijver van onze thriller een Pool in het Pools laat groeten. Dat komt voor. Je moet onderscheid maken tussen computervertalen – zoals de voorbeelden hierboven – en computerondersteund vertalen, met zogenaamde CAT-tools (Computer Aided Translation) als WordFast, Omega-T, Metatexis, SDL-Trados, DéjàVu en plugins als Anaphraseus (zie voor een compleet overzicht vooral het lemma in de Duitse Wikipedia). Dat zijn programma’s waarin je zélf een database van vertalingen aanlegt, woordjes, zinnen, alinea’s, waaruit je bij elke volgende vertaling kunt putten. Als de software een woord of zin(sdeel) in de brontekst herkent (omdat je dat woord of die zin al eerder hebt vertaald), geeft het die vertaling als suggestie in de doeltekst. Gestandaardiseerde teksten als bijvoorbeeld contracten laten zich met dit soort software makkelijke vertalen dan romans, maar ook voor boekvertalers kunnen dergelijke vertaaltools handig zijn, bijvoorbeeld als je non-fictie met veel ingewikkeld jargon vertaalt. Is je vraag zo beantwoord?
Reactie by Richard Kwakkel — 23 april 2012 @ 9.58 uur
Ik begrijp eerlijk gezegd niet goed wat je bedoelt met vertaalsite. Uiteraard gebruiken vertalers woordenboeken. En ze zoeken van alles en nog wat op het internet op. Bedoel je soms die vertaalprogramma’s die op internet te vinden zijn, die teksten van de ene taal in de andere ‘vertalen’? De resultaten zijn meestal lachwekkend, dus nee, die gebruikt een professioneel vertaler niet. Voorlopig blijft het mensenwerk.
Reactie by Roswitha Pennewip — 23 april 2012 @ 10.04 uur
Bedankt voor het schrijven van dit artikel, erg interessant!
Nu heb ik toch een vraagje….
Ik ben zeventien jaar en doe nu de opleiding voor Pedagogisch Werker, dit is helaas niet mijn roeping maar het lijkt mij dus erg leuk om boeken te vertalen. Nu is mijn vraag; hoe doe ik dat? Welke opleiding moet ik volgen, en hoe heeft u dat gedaan? Is het een lastig beroep en hoe word je opgemerkt door uitgeverijen?
Ik hoop dat ik niet om teveel antwoorden vraag.
Met vriendelijke groeten,
Shane
Reactie by Shane — 7 oktober 2012 @ 19.43 uur
Beste Shane,
Ja, vertalen is een leuk beroep, maar je verdient er heel weinig mee, je weet nooit of je wel een opdracht krijgt, dus is het een goed idee om er een baan bij te hebben. Ik kan je dan ook aanraden je opleiding af te maken.
Om te kunnen vertalen, moet je heel erg goed zijn in de doeltaal, de taal waarin je gaat vertalen, in dit geval waarschijnlijk Nederlands. Daarbij moet je natuurlijk de brontaal beheersen, de taal waaruit je zou willen vertalen. Die taal zou je kunnen gaan studeren voordat je aan een vertaalopleiding begint.
Er zijn verschillende vertaalopleidingen, daarover is op dit blog informatie te vinden. Ik vermeld hier alleen even de VertalersVakSchool.
En ja, het is een lastig vak. Je moet over een hoop kennis beschikken, dus nu veel gaan lezen zou handig zijn. Want stel dat je een passage over bruggen bouwen moet vertalen, of over iets uit de geschiedenis? Dan is het handig als je weet waar je moet zoeken naar de juiste termen als je er al iets van weet. Verder zijn er meer vertalers dan er te vertalen boeken zijn. Uitgeverijen zijn niet vaak op zoek naar nieuwe vertalers; het is een beetje een kwestie van geluk hebben.
Uiteraard wil ik je niet ontmoedigen. Meestal zijn vertalers niet meer zo piepjong en hebben ze andere beroepen gehad voordat ze van het vertalen konden leven. Dus houd er de moed maar in!
Reactie by Roswitha Pennewip — 9 oktober 2012 @ 17.22 uur
Ik zie dat dit artikel al wat ouder is maar ik probeer het toch.
Ik heb een boek waarvan de uitgever niet meer bestaat. Ik zou het boek graag vertalen in 2 talen, en dan eventueel via het internet als pdf de vertaling aanbieden tegen kleine vergoeding. Hoe regel je dat als de uitgever niet meer bestaat?
Reactie by hanna — 29 mei 2013 @ 12.28 uur
He jammer zeg dat je dat niet zelf kunt kiezen. Neem aan dat jij als vertaler zelf ook een beter zicht hebt op wat er in de literatuur beschikbaar is in de andere taal.
Reactie by Debby — 11 juli 2013 @ 12.58 uur
vraag: simpelweg omdat ik het leuk vind ben ik een eeuwenoud boek aan het vertalen. Het boek is vanuit zijn oorspronkelijke tekst vertaald in het engels en ik ben nu bezig met de vertaling in het nederlands.
Kan iemand mij vertellen waar in dit geval rekening mee moet worden gehouden wat de auteurs rechten betreft.
Alvast bedankt voor het antwoord…..
Reactie by Hugo — 20 maart 2014 @ 20.43 uur
Hugo, als het boek inderdaad eeuwenoud is, hoef je je over auteursrechten geen zorgen te maken. Volgens de Auteurswet berust het auteursrecht op een werk tot 70 naar da overlijden van de auteur bij de auteur of diens erfgenamen. Op de 1e janurari volgend op de datum van overlijden van de auteur gaat die 70 jaar in. Je vindt het in artikel 37 leden 1 en 2 van de Auteurswet.
Reactie by Richard Kwakkel — 21 maart 2014 @ 9.54 uur
oh nou dat is heel positief. Het is een belangrijk werk en het is zeer mooi om te doen. Ik niet echt vertaler maar schrijver dus ik hoop dat mensen er plesier mee zullen beleven en er zelfs misschien wat van opsteken.
Kan ik dus alles volgens mijn ideeen doen. Eerste idee was er een facimilie uitgave van te maken van zeg 4 stuks met nieuwe een aantal nieuwe originele etsen. Jullie zullen begrijpen dat ik de naam van het boek onder de pet hou. Nu denk over ik er aan middels growdfunding een oplage te realiseren en vandaaruit de facilimie. Iemand daarover tips een aanwijzingen.
Reactie by Hugo — 21 maart 2014 @ 11.45 uur
Aan welke bedragen moet ik denken als het gaat om bijvoorbeeld het aankopen van een nieuwe Russische roman? Die zijn namelijk niet erg populair bij Nederlandse uitgeverijen, terwijl er zo veel schitterende nieuwe Russische literatuur is! Je hoort weleens verhalen over agenten van Russische uitgeverijen die belachelijke bedragen voor boeken vragen…
Reactie by Erik Opdebeeck — 6 januari 2015 @ 12.20 uur
Die vraag moet je eigenlijk aan een uitgever stellen. Ook voor vertalers is het vaak onduidelijk wat de rechten hebben gekost van de boeken die ze ter vertaling krijgen aangeboden. Voor ‘normale’ fictie, zonder bestselleraspiraties, hoor ik wel eens bedragen van tussen de vijftienhonderd en drieduizend euro rondzingen. Maar ik heb geen harde cijfers. Van Oorschot heeft een fonds voor Russische literatuur, net als Pegasus. Glagoslav is gespecialiseerd in de ‘wereldwijde distributie van Engelse en Nederlandse vertalingen van fictie en non-fictie door Russische, Oekraïense en Wit-Russische auteurs,’ te oordelen naar hun boekwinkel ook recent werk. Vlaamse uitgevers met zo’n fonds kan ik zo gauw niet vinden. Misschien moet je je licht eens bij Pegasus of Glagoslav opsteken. En met de moderne digitale middelen is het natuurlijk mogelijk zélf utgever van je favoriete boek te worden. Vertalers, redacteuren, persklaarmakers, correctoren, illustratoren en vormgevers, ze zijn allemaal te vinden op internet. De Amazonboekhandel is geduldig en print ook on demand…
Reactie by Richard Kwakkel — 6 januari 2015 @ 13.03 uur
Vraagje: je vertelt dat vertaalrechten veel kosten. Om welke bedragen gaat het dan precies?
Reactie by Jane — 30 augustus 2015 @ 16.09 uur
Tja, kost dat… Een enorm non-antwoord: van een paar duizend euro of dollar voor onbekend talent tot ettelijke tonnen voor Grote Namen of boeken die bijvoorbeeld in de VS een hype zijn. Verder: zie mijn antwoord hierboven op Eriks vraag.
‘I’ve been there [Frankfurter Buchmesse; Richard] 15+ times and sold hundreds of foreign rights transactions. Some sell for as little as $200 in advance, some for tens of thousands of Euros or Pounds Sterling,’ antwoordt Wendy Keller op een vergelijkbare vreeg van een auteur op Amazons CreateSpace. Dat was overigens al in 2010.
Het antwoord hangt ook af van de vraag wélke rechten je koopt, exclusief of niet-exclusief, voor hoe lang, voor welk gebied, of je ook de nevenrechten (denk aan film, tv-series, merchandising) koopt…
Reactie by Richard Kwakkel — 1 september 2015 @ 10.40 uur
Hallo Roswitha Pennewip,
Wat een goeie website is dit!
Ik heb zomaar spontaan een vertaling gemaakt van een Engelstalig jeugdboek.
Ik heb het aangeboden aan diverse uitgeverijen en kom er nu achter hoe dat in zijn werk gaat en wat daar mee gemoeid is.
Niet de goede volgorde, maar het was zo´n mooi boek, ik kon het gewoon niet laten.
Ik blijf aanbieden, maar begrijp nu waarom uitgeverijen niet staan te springen om van een vertaling gebruik te maken.
Met veel dank, ellen.
Reactie by Ellen — 22 oktober 2015 @ 9.21 uur
Als een Nederlandse uitgever toestemming geeft voor een Engelse vertaling, mag hij daar een beperking aan stellen? Of is dit voor een onbeperkt aantal? En mag de vertaler de Engelse uitgave ook in Nederland vermarkten?
Reactie by Jan — 13 november 2015 @ 21.37 uur
Bestaat er eigenlijk een verjaringstermijn? En is het vrij om te vertalen als de auteur niet meer keeft en de oorspronkelijke uitgever niet meer bestaat?
Reactie by Dick — 13 maart 2016 @ 11.09 uur
Hoeveel weken duurt het ongeveer voordat een boek (250 pagina’s) is vertaald? 2 weken, 10 weken.
Reactie by Jiska — 22 mei 2016 @ 9.00 uur
Beste Jiska,
Dit is niet wat je wilt horen, maar dat hang van het boek af. Het ene boek laat zich nu eenmaal eenvoudiger vertalen dan het andere. Uit een recent onderzoek (p. 39-40) blijkt dat de gemiddelde fulltimeboekvertaler 300.000 woorden per jaar vertaalt. Jouw boek van 250 pagina’s zal bij 300 woorden per pagina ongeveer 75.000 woorden tellen. Een gemiddelde boekvertaler zal daar dus ongeveer drie maanden over doen. Dan moet het via de uitgever nog naar een persklaarmaker, terug naar de vertaler, naar de corrector, terug naar de vertaler, naar de drukker en uiteindelijk naar de winkel.
Reactie by Richard Kwakkel — 25 mei 2016 @ 15.54 uur
Wat ik niet begrijp:
Ik zit al maanden, zo niet jaren, te wachten op de vertaling van de boeken van Lily Lindner.
In ons taalgebied. (Nederland, Vlaams België) is enkel ‘Spiernaakt’ vertaald.
Dit boek ontving overal zeer goede recensies.
Ondertussen schreef ze nog diverse boeken, die allemaal goede recensies ontvingen. In Duitsland is Lily Lindner gewoon een toptalent! (Als men nog steeds van talent kan spreken want ze zou al zeventien boeken hebben geschreven, waarvan de meest nog niet zijn uitgebracht.)
Waarom, o waarom, worden die niet vertaald naar het Nederlands?
Duitsland is een behoorlijk groot land.
De omgekeerde weg bewandelen gaat blijkbaar wel.
Vb. Lize Spit haar “Het smelt” (Een Belgisch, zeer goed debuut) wordt wel vertaald in het Engels, het Frans, het Zweeds, en binnenkort waarschijnlijk ook in het Duits….
Reactie by Sven — 26 juli 2016 @ 12.52 uur
Waar moet je aan denken als je een boek wilt vertalen? Een uitgever van een boek, met als onderwerp vrije tijd/hobby, vraagt mij of ik het wil vertalen. Ik zou het als freelancer willen vertalen maar heb er nog geen ervaring mee. Kunnen jullie mij tips geven waar ik rekening mee moet houden?
Reactie by Maria — 14 januari 2020 @ 16.02 uur
Dag Maria,
De meeste vertalers werken als freelancer, dus dat is niets bijzonders. Waar je op moet letten is het soort contract dat ze je aanbieden en welke prijs per woord ze willen betalen.
Op de site van de Auteursbond kun je het Modelcontract Literaire vertalingen vinden, met een toelichting. Laat je niet door de term ‘literair’ uit het veld slaan, dit contract kun je ook toepassen op andere genres. Het modelcontract waarborgt veel rechten voor de vertaler, o.a. rechten op royalties bij goedlopende verkoop e.d.
De andere optie is een zogeheten ‘overdrachtscontract’ waarbij de uitgever alle rechten op het boek en de exploitatie krijgt.
Ik raad je ook aan je aan te melden bij de Boekvertalerslijst, waar boekvertalers van allerlei genres elkaar ondersteunen op allerlei gebied. Die lijst bestaat al bijna twaalf jaar en herbergt een schat aan informatie.
https://groups.io/g/boekvertalers
Reactie by Sylvie Hoyinck — 14 januari 2020 @ 16.21 uur