The Black Book van Orhan Pamuk is vanuit het Turks in het Engels vertaald door Maureen Freely. De lezer hoeft niet naar de naam van de vertaler te zoeken, want die wordt vermeld op het omslag van het boek, pal onder de titel: ‘A new translation by Maureen Freely’.
Op de eerste pagina van het boek gaat de Britse uitgeverij (Faber and Faber Limited) daar ook nog eens op in. Na wat gegevens over de auteur volgt een bijna even lange paragraaf waarin over de vertaalster wordt vermeld:
‘Translator Maureen Freely’s previous work with Pamuk has been praised as “fluent and lucid” (John Updike in the New Yorker), “seamless” (Observer), and “so fluent that you have to keep reminding yourself that it is a translation at all” (Independent).’
Dergelijke aandacht voor de vertaler zie je in Nederlandse boeken zelden. De naam van de vertaler komt sowieso niet op het omslag, hooguit op de binnenpagina onder de titel, maar meestal wordt hij met kleine lettertjes weggemoffeld in het colofon.
Ik heb The Black Book gelezen. Het is een mooi, moeilijk boek, en het zal een hele kluif zijn geweest om het te vertalen. Maureen Freely geeft daarover zelf een toelichting in een nawoord van drie pagina’s, waarin ze onder andere schrijft:
‘In het Turks bestaat het infinitief zijn niet, en het werkwoord hebben kent de taal evenmin. Het is een agglutinerende taal, wat wil zeggen dat de stam van een werkwoord wel vijf of zes achtervoegsels kan krijgen. (“Kennelijk bevonden ze zich in hun huizen” is één woord.) De werkwoorden kennen veel meer tijden – je gebruikt voor gebeurtenissen die je met je eigen ogen hebt gezien een andere tijd dan voor dingen die je alleen van horen zeggen hebt. […] Verder bestaat er voor hij, zij en het maar één woord.’
Maureen Freely is een Amerikaanse die vanaf jonge leeftijd is opgegroeid in Istanboel. Ze beschouwt ieder te vertalen boek als een uitdaging om de ‘muziek’ van de Turkse taal te behouden, en ook om zo weinig mogelijk afbreuk te doen aan de opbouw en vaak grote lengte van de zinnen. In het geval van Pamuk werkt ze nauw samen met de auteur. In de Guardian wijdde ze een artikel aan die bijzondere relatie met de Turkse auteur.
Deze samenwerking met auteurs is me ook opgevallen aangaande boeken die uit het Hebreeuws zijn vertaald. Ook Hebreeuws is een uitdaging voor vertalers, wegens de geheel eigen grammatica, zinsbouw, en het ontbreken van geschreven klinkers. Bij iedere zin moet je domweg iets langer puzzelen dan bijvoorbeeld bij een vertaling uit het Engels, Duits of Frans teneinde hem accuraat én in de juiste stijl vertaald te krijgen.
Maar dit alles wil niet zeggen dat het gerechtvaardigd is dat er zo weinig waardering bestaat voor vertalers die uit de voor Nederlanders ‘makkelijke’ talen vertalen. Ook zij buigen zich over iedere zin van de tekst om die niet alleen zo accuraat mogelijk te vertalen, maar ook om de stijl en ‘muziek’ van het werk te behouden, ongeacht de aard van het boek. Bij iedere nieuwe opdracht stelt de vertaler zich in op de auteur. Hij leeft zich in diens stijl in en zoekt bij iedere zin naar de juiste synoniemen, de juiste zinswendingen, de juiste emoties.
Waarom dan is het in Nederland gebruikelijk om de naam van de vertaler af te doen als iets technisch, hem in het colofon onder te brengen bij de namen van de drukkerij en de omslagontwerper? De vertaler heeft aan het boek toch wel iets meer werk gehad dan alle andere mensen die aan de totstandkoming ervan hebben meegewerkt.
——
Overigens verscheen in 1995 een eerdere vertaling van The Black Book van de hand van Guneli Gun, waarover Freely in haar nawoord zegt: ’the translation, though ebullient and faithful to the original, was also somewhat opaque.’
Wat ik ook als blijk van waardering zie – niet zozeer voor mij, want de schrijver kan mijn vertalingen niet lezen, maar voor de vertaler – is dat Peter May mij enkele pagina’s van zijn website gegeven heeft om iets over mezelf te vertellen, en daar geef ik van elk boek een kort fragment en vertel ik iets over de inhoud. Toch wel vrij uniek, denk ik.
Een ander soort van waardering is dat ik ergens op Crimezone weer een van mijn boekbesprekingen tegenkwam, maar dan met een andere naam eronder. 🙂
Reactie by Stina de Graaf — 28 maart 2007 @ 11.07 uur
Enkele pagina’s voor de vertaler op de website van de auteur lijkt me inderdaad uniek. Ben jij daar de enige, of hebben vertalers uit andere landen er ook een plek?
Contact tussen vertaler en auteur is sowieso een enorme pré. Het is een groot voordeel wanneer je met vragen rechtstreeks bij de auteur terecht kunt, en ook later contact hebt over de feedback.
Reactie by Els Franci — 28 maart 2007 @ 13.34 uur
O wacht (sorry!) ik zie nu dat er voor de Franse vertaalster ook ruim ruimte is gemaakt.
Heel bijzonder!
Reactie by Els Franci — 28 maart 2007 @ 13.55 uur
Mijn Frans is te slecht om precies te begrijpen wat er op de Franse bladzijden staat, maar die kunnen ook van May zelf zijn. Hij woont in Frankrijk en oefent flink 😉
Ik heb enorm geboft met Peter May. We hebben een goed contact en omdat de boeken zich in China afspelen, ben ik ook blij dat hij zijn fotomateriaal met me wilde delen, zodat ik kon zien waar hij over schreef.
Reactie by Stina de Graaf — 28 maart 2007 @ 14.20 uur
Wie wil helpen mijn nieuwe boek te vertalen (Turks-Nederlands)?
Reactie by AKINCI — 15 april 2009 @ 21.30 uur
Als je graag een Nederlandse vertaling van je boek wilt hebben, zou je eens
het volgende stukje kunnen lezen:
http://www.boekvertalers.nl/2007/05/03/wanneer-wordt-een-boek-vertaald/
Daarin wordt in het kort verteld hoe dat gaat. Een boek op eigen kosten
laten vertalen, is duur en er komen contracten bij kijken, en dan hebben we
het nog niet eens over het uitgeven!
Veel succes!
Reactie by Ellis Post Uiterweer — 16 april 2009 @ 12.49 uur
Het is inderdaad apart zo onzichtbaar als vertalers (misschien niet overal, misschien niet in elk taalgebied) moeten zijn. En al heb ik er weinig behoefte aan op een zeepkist te klimmen en mijn bestaan te verkondigen, professionele erkenning (die pagina’s ruimte gaan over waardering; ik heb het nog maar over erkenning), bijvoorbeeld in de vorm van een alinea op de achterflap, ergens onder de privégevens van de auteur, zou prettig zijn. Cultuurverschil? De verschillen met de Oudheid zijn in elk geval levensgroot.
gr,
Ine
Reactie by ine willems — 16 april 2009 @ 14.34 uur
En dan blijkt dit een heeel oud artikel te zijn. Wel een heel leuk.
nogmaals groet,
Ine
Reactie by ine willems — 16 april 2009 @ 14.35 uur